Η Αθήνα του 5ου π.Χ. αιώνα
Η περίοδος της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, τον 5ο αιώνα ήταν η πιο σημαντική κατά την αρχαιότητα και σήμερα αναγνωρίζεται ως η αρχαιότερη του κόσμου. Αποτελεί το πιο μελετημένο θέμα της κλασικής ελληνικής ιστορίας. Τότε διαμορφώθηκαν υπερ-χρονικές και καθολικές αξίες, στις οποίες έστρεψε την προσοχή της η Ευρώπη κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης (14ος – 16ος αιώνας). Προέκυψε χωρίς αντίστοιχο πρότυπο και χωρίς προηγούμενη θεωρητική επεξεργασία και έφτασε στο απόγειό της μέσα σε λίγες δεκαετίες.
-Μηδικοί πόλεμοι: Μαραθώνας (490 π.Χ.) και Σαλαμίνα (480 π.Χ.),ο Αισχύλος πήρε μέρος και στους δύο. Η Αθήνα δοξάζεται, κυριαρχεί και μεγαλουργεί, μέχρι την έναρξη του καταστροφικού Πελοποννησιακού πολέμου 431-404 π.Χ.
-Ο Περικλής (492-429 π.Χ.) κυριάρχησε στην πολιτική σκηνή από το 461 π.Χ. και μετά, με κατάληξη την Αθηναϊκή ηγεμονία.
Η αρχαία τραγωδία
-Παρακολουθώντας τις πράξεις των κυρίων προσώπων, οι θεατές συνειδητοποιούσαν τις συνέπειες που προκύπτουν από την αλαζονεία και την υπερβολή σε προσωπικό επίπεδο, καθώς και από την υπεροψία των πολιτικών αρχηγών που ταύτιζαν το πρόσωπό τους με το πολίτευμα, εκτρεπόμενοι έτσι σε πράξεις απολυταρχικές και τυραννικές.
-
Οι παραστάσεις ξεκίνησαν ως μέρος των Μεγάλων Διονυσίων, και οι ήρωές του ήταν θεοί και άλλα μυθικά πρόσωπα, από τα έπη Τρωικός Πόλεμος, Ηρακλής, Οιδίποδας, Λαμβακίδες. Με τον καιρό, όμως, η τραγωδία διαφοροποιήθηκε και έστρεψε την προσοχή της και σε κοινωνικο-πολιτικά θέματα: η δικαιοσύνη και η αδικία, ο νόμος και η παρανομία, ο γραπτός και ο άγραφος νόμος, προβλήματα που απασχολούσαν τους πολίτες στις Εκκλησίες του Δήμου και στις συνεδριάσεις των Δικαστηρίων.
Αισχύλος- Σοφοκλής- Ευρυπίδης: συλλογικό/ανθρώπινο/ατομικό
-Ο Αισχύλος ζώντας την απειλή και τον πόλεμο, εστίασε στη συνοχή, τη συμφιλίωση και στο «κοινό». Έζησε την εποχή των μαχών, τη φρίκη τους και βοήθησε στην ειρήνη, μεταπολεμική επούλωση και θεσμική ανασυγκρότηση: ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΗΣ ΘΕΙΚΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ
-Σοφοκλής (496 - 406 π.Χ) ζώντας το μεγαλείο, εστίασε στον άνθρωπο, στις εσωτερικές του διεργασίες. Πιστεύει στο μεγαλείο του ανθρώπου και οι ήρωές του δεν λυγίζουν, ακόμα κι αν τους απαρνηθούν άνθρωποι και θεοί. Επίκεντρο η ηθική τάξη και το ιδεώδες (πχ. Αντιγόνη, Αίας, Φιλοκτήτης): ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΟΥ ΜΟΝΑΧΙΚΟΥ ΗΡΩΑ
-Ο Ευρυπίδης, (485/480- 406 π.Χ.), ζώντας τον ερχομό του εμφύλιου Πελοποννησιακού πολέμου, μιλά για το άτομο και τον εσωτερικό κόσμο, τις συγκινήσεις, τα πάθη, πένθος, θρήνος (Εκάβη, Μήδεια, Βάκχαι, Ιφιγένεια εν Αυλίδι, Ηρακλής μαινόμενος): ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΩΝ ΠΑΘΩΝ
Η «ύβρις» και η «θεραπεία» της
Ο Αισχύλος κατασκευάζει μέσα από την ιστορία των Ατρειδών ένα έργο που θα μείνει στην ιστορία, ως μνημείο μεγαλοσύνης του ανθρώπινου πνεύματος, μέσα από τις πολλαπλές έννοιες και επίπεδα που επεξεργάζεται.
Σε ποιο βαθμό ο άνθρωπος είναι η πηγή των πράξεών του; Παίρνει την πρωτοβουλία και αναλαμβάνει την ευθύνη τους, αλλά σε πλαίσιο γενικότερης τάξης του κόσμου, που βέβαια ορίζουν οι Θεοί;
Το τραγικό ερώτημα της ευθύνης προβάλλει, όταν η ανθρώπινη πράξη αφήνει κάποιο πεδίο ελεύθερο στον εσωτερικό διάλογο του ατόμου, στην πρόθεση και στην προμελέτη, χωρίς, όμως, να έχει αποκτήσει αρκετή συνεκτικότητα, αυτονομία και ωριμότητα, ώστε να είναι όντως αυτάρκης και αυτό-οριζόμενος.
«Μα όταν και ο ίδιος ο άνθρωπος πάει προς τον χαμό του, τον βοηθάει και ο θεός» (τραγωδία ΠΕΡΣΕΣ).
Ο δυτικός πολιτισμός σε βάθος αιώνων είχε σκοπό να βάλει σε όρια, να ελέγξει, μα και να καταστείλει, μέσα από λογικές διαδικασίες, την ατιθάσευτη φύση του αλλά και τον «ενοχικό» της χαρακτήρα, που τείνει να φτάσει στο έγκλημα, και να καταστρέψει ό,τι νωρίτερα έχτισε.
Η απόφαση του Αρείου Πάγου στις Ευμενίδες είναι αθωωτική για τον Ορέστη· ο Αισχύλος (που πιστεύει πως πρέπει να θεσπιστούν σοβαρές ποινές για όποιον βλάπτει την πόλη) στέκεται σ' αυτό το σημείο αισιόδοξος και υπέρμαχος της ανθρώπινης ευελιξίας και συνθετικής/συναινετικής διαδικασίας.
Ο χώρος της τραγωδίας βρίσκεται στην «μεθοριακή» περιοχή, όπου οι ανθρώπινες πράξεις συναντούν τις θεϊκές δυνάμεις και νοηματοδοτούνται, αλλά συχνά σε ένα πλαίσιο που ξεπερνά τον άνθρωπο και του διαφεύγει.
Η "Ορέστεια" διαπραγματεύεται (458 π.Χ.)
-Τον ρόλο των παλιών αξιών (Ερινύες) και τη μετεξέλιξή τους, να βοηθούν τη δικαιοσύνη και να επαγρυπνούν για την πρόληψη εγκλημάτων
-Τον ρόλο των νέων κανόνων και αρχών και τη διαφύλαξή τους (Αθηνά και Άρειος Πάγος).
-Τη θεϊκή δικαιοσύνη (ίσως και αριστοκρατία) αλλά και την ανάληψη ευθύνης εκ μέρους του Δήμου, των πολιτών (δημοκρατία). Συνδυασμός ελπίδας αλλά και φόβου (δεν ξέρεις πότε θα θυμώσουν οι θεοί)
-Τον σεβασμό στη ζωή και στον λαό, το συλλογικό πρόσωπο της πόλης. Να αποφεύγεται η αναρχία και ο δεσποτισμός.
-Τη γραμμή αίματος. Το παιδί παίρνει το αίμα από πατέρα ή από τη μητέρα; (Πατριαρχία;).
** Άρειος Πάγος**
Το 462 π.Χ. η Βουλή του Αρείου Πάγου, που αποτελούνταν από ισόβια μέλη της αριστοκρατίας με μείζονες πολιτικές εξουσίες, αλλάζει μορφή και εκδημοκρατίζεται και μέγα μέρος των διοικητικών και δικαστικών εξουσιών του περιήλθε στην «Ηλιαία» (που την αποτελούσαν 6.000 αιρετοί δικαστές), τη «Βουλή» και την «Εκκλησία του Δήμου». Παραμένει «θρησκευτικό» δικαστήριο, για υποθέσεις ιεροσυλίας και ανθρωποκτονιών από πρόθεση.
Η ίδρυση του δικαστηρίου (και η ένταξη των Ερινύων στη νέα τάξη της πόλης, ως Ευμενίδων πλέον) δεν εξαφανίζουν, απολύτως, τις αντιφάσεις μεταξύ παλαιών και νέων θεών, μεταξύ του ηρωικού παρελθόντος της αριστοκρατίας και του παρόντος της δημοκρατικής Αθήνας. Υπάρχουν εντάσεις, δολοφονείται ο ιδρυτής του Εφιάλτης, 461π.Χ.
Αθήνα 29/9/2016
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Η αφήγηση της Ορέστειας (JACQUELINE de ROMILLY, Εκδ. ΩΚΕΑΝΙΔΑ,2008)
2. Η Ελληνική τραγωδία στο πέρασμα του χρόνου. (JACQUELINE de ROMILLY, Εκδ. ΤΟΑΣΤΥ2000)
3. Η αρχαία Ελλάδα εναντίον της βίας (JACQUELINE de ROMILLY, Εκδ. ΤΟ ΑΣΤΥ 2001 )
4. Βάστα καρδιά μου (JACQUELINE de ROMILLY Εκδ. ΤΟ ΑΣΤΥ)
5. H τραγική ποίηση των αρχαίων Ελλήνων(Albin Lesky, ΜΙΕΤ, 2010)
6. Αρχαία Ελληνική τραγωδία (JACQUELINE de ROMILLY, Εκδ. Καρδαμίτσας, 1997)
7. Η τραγωδία τότε και τώρα. Πρακτικά διεθνούς συνεδρίου για την τραγωδία και τον Αριστοτέλη (Εκδ. Καστανιώτη, 2002, Επιμ. Ανδρέας Γιαννακούλας, Μιχάλης Χρυσανθόπουλος)
8. Οι τραγωδίες του Αισχύλου (μετάφραση Ι. Γρυπάρη, βιβλιοπωλείο της Εστίας, 2010)
9. The Greek Chorus and Other Techniques of Paradoxical Therapy PEGGY PAPP, A.C.S.W. Family Process Vol. 19., March 1980
10.Πρόγραμμα από παράσταση Θεάτρου ΟΡΕΣΤΕΙΑ του Γ.Χουβαρδά Ηράκλειο 2016
11.Πρόγραμμα από παράσταση ΕΥΜΕΝΙΔΕΣ Τσακιλέρης ,Θέατρο ΦΟΥΡΝΙ Κ.Αρχανών 2016