Μετάφραση Κάτια Χαραλαμπάκη
Προσκεκλημένη Παρουσίαση στο Διεθνές Συνέδριο για Συστήματα & Οικογενειακή Θεραπεία, Παρίσι, Οκτώβριος, 4-6, 1990.
Το κείμενο δόθηκε σε προσωπική επικοινωνία από τον Γιώργο Βασιλείου στην Κάτια Χαραλαμπάκη το 1991. Ομιλία με το ίδιο θέμα έγινε από τον Γ. Βασιλείου στο Διεθνές Συνέδριο της EFTA στην Αθήνα, 7-9/4/1994.
Ο Luiggi Boscolo, ένας διακεκριμένος συνάδελφος, μου είπε χτες βράδυ ότι αυτό που έφερε πίσω στην Ιταλία από το Συνέδριο της Πράγας του 1967, και το χρησιμοποίησε στα Σεμινάρια του, ήταν η ιστορία του Διογένη την οποίαν είχα αναφέρει σε μια από τις εκεί παρεμβάσεις μου. Αναλογιζόμενος γύρω απ’ αυτήν στη διάρκεια της νύχτας, αποφάσισα να την ενσωματώσω πάλι σε μια από τις συνοπτικές παρουσιάσεις μου, αναδεικνύοντας την προσέγγιση μας στην Οικογενειακή Θεραπεία στο Αθηναϊκό Κέντρο Μελέτης του Ανθρώπου.
Μια μέρα ο Διογένης έγινε φανερά περιπετειώδης. Επιβιβάστηκε σε ψαροκάικο για να επισκεφθεί ένα από τα γειτονικά νησιά. Το ταξίδι του απέβη μοιραίο, αφού πειρατές κατέσχεσαν τη βάρκα και πούλησαν όλους τους επιβάτες, ανάμεσα τους και τον Διογένη, δούλους στην Κόρινθο. Ο πλούσιος Κορίνθιος που τον αγόρασε ως δάσκαλο για το γιο του, τον οδήγησε στο ευρύχωρο σπίτι του και άρχισε να του επιδεικνύει τους θησαυρούς, τα μωσαϊκά, τα ακριβά χαλιά, τους πολυελαίους. Ο Διογένης έμεινε να κοιτάζει στωικά για λίγο, και ξαφνικά γύρισε και έφτυσε πάνω στο πρόσωπο του αφέντη του. Ο τελευταίος, συγκλονισμένος, ρώτησε τον Διογένη «γιατί έκανες κάτι τέτοιο;». «Ε», απάντησε ο Διογένης απολογητικά, «είχα ανάγκη να φτύσω κάπου, κοίταξα γύρω και δεν μπορούσα να βρω ένα βρώμικο μέρος, το σπίτι σου είναι πράγματι μεγαλοπρεπές».
Το μήνυμα του Διογένη που επέζησε εδώ και τόσους αιώνες, έγινε καταλύτης για μας. Με διαδικασίες που επιταχύνονται στο πεδίο της Οικογενειακής Θεραπείας, δεν έχουμε αμφιβολία για το ότι οι θεραπευτικές τεχνικές θα αναπτυχθούν περαιτέρω και θα τροποποιηθούν, οι ερευνητικές μέθοδοι θα βελτιωθούν. Ωστόσο, στο επίκεντρο αυτής της τόσο ελπιδοφόρας προοπτικής, το παραπάνω μήνυμα του Διογένη επανέρχεται συχνά στο μυαλό μας. Είναι κάτι που μας υποχρεώνει να περιορίσουμε την εστίαση στο πλαίσιο, για να θέσουμε στους εαυτούς μας ένα δελεαστικό ερώτημα: το πεδίο μας θα εξακολουθήσει να αναπτύσσεται, αλλά τι γίνεται με μας τους ίδιους, τους οικογενειακούς θεραπευτές;
Ακολουθούμε μια Διαλεκτική-Συστημική προσέγγιση [1]. Διαλεκτική, καθώς συντάσσεται με τη διαλεκτική της ζωντανής διεργασίας, και Συστημική καθώς αναφέρεται στον Άνθρωπο και το υπερ-σύστημα του, την Οικογένεια ως ζωντανό σύστημα, με όρια που βρίσκονται σε άνοιγμα/κλείσιμο, ανοτροπικό, με δυνατότητα επεξεργασίας πληροφοριών, επίλυσης προβλημάτων, λήψης αποφάσεων, δόμησης ορίων (αυτο-ρυθμιζόμενα, αυτο-περιγραφόμενα, αυτο-διαλυόμενα όρια).
Αυτά τα συστήματα είναι το αποτέλεσμα διεργασιών οι οποίες, αλληλοεξαρτώμενες και αλληλοσχετιζόμενες, επιδρούν σε αμοιβαία, ταυτόχρονη μεταλλαγή μέσα στα όρια τους. Βιολογικές, ψυχοκοινωνικές, κοινωνικοπολιτισμικές και οικονομικοκοινωνικές διαδικασίες, φτάνοντας σε μεγαλύτερη διαφοροποίηση, αλληλεπιδρούν και επιτρέπουν στο συνολικό σύστημα να πραγματοποιήσει την Ατομικοποίηση. Με τον τρόπο αυτόν, κάθε Άνθρωπος, κάθε μέλος της οικογένειας πραγματοποιεί την Ατομικοποίηση. Όλα τα μέλη της οικογένειας, αλληλεπιδρώντας, στα πλαίσια των ορίων της οικογένειας, επιτρέπουν στο υπερ-σύστημα τους, την οικογένεια τους, να πετύχει αυξημένη διαφοροποίηση και η ίδια.
Συνεπείς με τα παραπάνω αποδίδουμε ύψιστη σημασία στην Ατομικοποίηση των μελών της θεραπευτικής ομάδας, κάτι που θα τους επιτρέψει να συνεχίσουν την ανοδική σπειροειδή τους πορεία σε επίπεδα μεγαλύτερης διαφοροποίησης. Με τον τρόπο αυτόν θα μπορέσουν να προσφέρουν στις οικογένειες που έρχονται για βοήθεια και καθοδήγηση ένα υποστηρικτικό, εκπαιδευτικό πλαίσιο.
Χρησιμοποιούμε πρωτίστως αναλογική επικοινωνία [3],[4], αφού έτσι διασφαλίζεται ο θεραπευτής ώστε να πετύχει:
α) Την ανάδυση της ζωντανής επικοινωνίας που είναι αναγκαία για να κατανοήσει τα επικρατούντα πρότυπα αλληλεπιδράσεων.
β) Τη δημιουργία ευκαιριών για αυτο-κατανόηση από τα μέλη της οικογένειας πάνω στη γραμμή του συμβολικού (με τον τρόπο αυτόν κινητοποιούνται για να προχωρήσουν προς το εφικτό και το επιθυμητό).
γ) Τη δυνατότητα τού να προσφέρει στην οικογένεια ευκαιρίες να αναδιατάξει τις αλληλεπιδράσεις της πιο λειτουργικά, διατηρώντας, έτσι, τη δημιουργία προτύπων μέσα από μια ρέουσα διεργασία, αλλά και τη ρέουσα διεργασία μέσα στη δημιουργία προτύπων (το fleiss-gleichgewicht).
Προφανώς, ακολουθούμε το παράδειγμα της Αυτονομίας, για την ανάπτυξη του οποίου στη διάρκεια της δεκαετίας του 1970 συμβάλαμε, δουλεύοντας μέσα στην Ειδική Ομάδα (Task Force) της Γενικής Θεωρίας Συστημάτων (GST) της Αμερικανικής Εταιρείας Ομαδικής Ψυχοθεραπείας (AGPA) [2].
Αναφορές
[1]. George A. Vassiliou and Vasso G. Vassiliou: Outlining a Systemic-Dialectic Approach to Family Functioning and Malfunctioning, The Individual and the Group ,ed. by N. Pine and L. Rafaelsen, Plenum Press, New York, 1982.
[2]. James Durkin: Living Systems , Brunner/Mazel, New York, 1981.
[3]. George A. Vassiliou, M.D.: Analogic Communication as a Means of Joining the Family Systems in Therapy, The International Journal of Family Psychiatry , Vol. 4, No. 3, 1983.
[4]. George A. Vassiliou, M.D. and Vasso Vassiliou, Ph.D.: Analogic Communication in Generating and Developing Family Therapy, Terapia Familiare Communicaria , Cad. 3, 1983.