ΣΥΣΤΗΜΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ

( Πίνακας του Κυριάκου Κατζουράκη) Ένα μέρος του κειμέ νου παρουσιάστηκε στο 10 _o _ Συνέδριο της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Οικογενειακής Θεραπείας ( EFTA ), στις 11-14 Σεπτέμβρη2019, στην Νάπολη.

Περίληψη

Το παρόν άρθρο εστιάζει, αφ’ ενός στην επισήμανση συστημικών επιστημολογικών εννοιών που διαφοροποιούν την κατανόηση της ψυχικής διαταραχής από το κλασικό ιατρικό μοντέλο, και αφ’ ετέρου στην παρουσίαση κάποιων συλλογισμών που κάνει κάποιος σχετικά με τη διαχείριση μιας αλλαγής ενός παγιωμένου και άκαμπτου οργανισμού.  Οι συλλογισμοί αυτοί εισάγουν συστημικές έννοιες και έννοιες από τη θεωρία της πολυπλοκότητας.

Λέξεις-Κλειδιά : επιστημονικό παράδειγμα, ανάδυση, χείλος του χάους, αλλαγή από την βάση, ασυνήθιστη διαχείριση.

Η συμβολή της Μονάδας Οικογενειακής Θεραπείας Ψ.Ν.Α. στ **o ** Δημόσιο Σύστημα Ψυχιατρικής Περίθαλψης

Η Μονάδα Οικογενειακής Θεραπείας αποτελεί διατομεακό τμήμα του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής. Το νοσοκομείο αυτό υπήρξε για πολλά χρόνια το μεγαλύτερο ψυχιατρείο των Βαλκανίων και είχε εδραιωθεί στο λαϊκό φαντασιακό ως ο συμβολικός τόπος εκτοπισμού των ψυχασθενών. Αλλά, επίσης, το ίδιο νοσοκομείο έχει διαδραματίσει έναν ιστορικό ρόλο στην πρωτοπορία της επιχειρούμενης ψυχιατρικής μεταρρύθμισης που εξελίσσεται τα τελευταία 30 χρόνια στην Ελλάδα, καθώς, σήμερα, μιλώντας για Δαφνί, έχουμε ένα δίκτυο Κέντρων Ψυχικής Υγιεινής, ξενώνων, οικοτροφείων και εξειδικευμένων μονάδων ψυχοθεραπείας, που εξυπηρετούν το μεγαλύτερο μέρος των αναγκών της περιφέρειας της πρωτεύουσας της Ελλάδας.

Η Μονάδα Οικογενειακής Θεραπείας προσφέρει δωρεάν Ψυχοθεραπεία σε οικογένειες και άτομα εδώ και 25 χρόνια.  Η δημόσια ψυχοθεραπεία στο επίπεδο των δημοσίων θεσμών έχει λόγο ύπαρξης όταν απαντά σε σοβαρά ή επείγοντα προβλήματα με καταγεγραμμένη κοινωνική διάσταση: Ψυχώσεις, εξαρτήσεις κ.λπ. και σε ειδικούς πληθυσμούς, όπως τα παιδιά. Αυτός είναι και ο λόγος που η οικογενειακή θεραπεία έτυχε τόσο ευρείας αποδοχής, διότι διείσδυσε σε περιοχές κατ’ εξοχήν παραμελημένες από την κατεστημένη ψυχοθεραπεία -τα παιδιά και τους φτωχούς- και διατήρησε για πολλά χρόνια, και σε πολλές χώρες, μια προνομιακή σχέση με τον δημόσιο τομέα  (Χαραλαμπάκη Κ,, 2017).

Επίσης, η ψυχοθεραπευτική δουλειά παίζει  σημαντικό ρόλο στην προαγωγή της Ψυχικής Υγείας και στην πρόληψη προβλημάτων όπως άγχος, κατάθλιψη, εξαρτήσεις.

Πολλοί επαγγελματίες έχουν εκπαιδευτεί στη Μονάδα Οικογενειακής Θεραπείας και με τις γνώσεις τους μπολιάζουν και ευαισθητοποιούν με συστημικές ιδέες τις υπηρεσίες τους.  Η εισαγωγή των συστημικών εννοιολογικών  πλαισίων και πρακτικών στις κοινοτικές υπηρεσίες ψυχικής υγείας, δίνει τη δυνατότητα να αλλάξει η προσέγγιση από τις περιοριστικές βιο-ιατρικές απόψεις και παρεμβάσεις σε μια ολιστική προσέγγιση.

Μια τέτοια προσέγγιση της ψυχιατρικής περίθαλψης εισάγει αλλαγές στις σχέσεις και τις ιεραρχίες των υπηρεσιών, καθώς δίνει συγκεκριμένο νόημα στη λειτουργία της θεραπευτικής ομάδας. Έτσι, η συστημική προσέγγιση εισάγει έναν άλλο επιστημονικό λόγο και έναν διάλογο με τις άλλες προσεγγίσεις (disciplines).  Η ποικιλομορφία είναι ευπρόσδεκτη, γιατί μέσα από την ποικιλομορφία αναδύεται το καινούργιο.

Οι θεωρητικές έννοιες της κυκλικής αιτιότητας και της κυβερνητικής 2ης σειράς,  αναθεωρούν κλασικές έννοιες στην Ψυχιατρική όπως η διάγνωση η πρόγνωση, οι κατατάξεις. Η υπέρβαση των διαχωρισμών και των κατηγοριοποιήσεων, όπως φυσιολογικό/παθολογικό νεύρωση/ψύχωση, μας πάει σε μια ενοποιημένη θεωρία για την ψυχή.

Επιχειρώντας μια Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση

Στην Ελλάδα επιχειρείται μια μεταρρύθμιση στο Δημόσιο Σύστημα Ψυχιατρικής Περίθαλψης, που σημαίνει μετάβαση από ένα νοσοκομειοκεντρικό σύστημα σε ένα κοινοτικό σύστημα.  Αρκετοί επαγγελματίες με συστημική θεωρητική κατεύθυνση και αρκετοί οι οποίοι εκπαιδεύτηκαν στη μονάδα Οικογενειακής Θεραπείας, συμμετείχαν σε ομάδες εργασίας με στόχο τον σχεδιασμό και υλοποίηση ενός Εθνικού Σχεδίου για την Ψυχιατρική Περίθαλψη.

Αναφορικά με τον σχεδιασμό του ψυχιατρικού συστήματος θα αναφερθώ στις έννοιες του επιστημονικού παραδείγματος, του χείλος του χάους, της ανάδυσης, της αλλαγής από τη βάση και της ασυνήθιστης διαχείρισης.

Επιστημονικό παράδειγμα

Ένα σύστημα αλλάζει με παρεμβάσεις:

1. Στις υποδομές (ποσοτικά μεγέθη, δομές).

2. Στην πληροφορία (ροή των πληροφοριών,  θετική και αρνητική ανατροφοδότηση).

3. Στους  κανόνες και στόχους.

4. Στο επιστημονικό παράδειγμα από το  οποίο  προκύπτουν οι στόχοι, οι κανόνες και η δομή. Ως προς την αξία των παρεμβάσεων, οι σημαντικότερες δράσεις είναι εκείνες που σχετίζονται με τις πεποιθήσεις ή το παράδειγμα.

Οι «managers» καταβάλλουν προσπάθειες για τη βελτίωση των «αριθμών»,  και οι περισσότερες τέτοιες παρεμβάσεις πηγαίνουν προς τη λάθος κατεύθυνση.

Προϋπόθεση  να αλλάξουν τα σημερινά συστήματα είναι η πίστη στην ποικιλομορφία και την πολυφωνία. Όπως η  ποικιλότητα της φύσης επιτρέπει σε νέες μορφές να προκύψουν, έτσι η ποικιλομορφία στους ανθρώπους θα κάνει να αναδυθούν νέες μορφές οργάνωσης.

Στο νέο παράδειγμα η διϋποκειμενική σχέση αντικαθιστά τη σχέση υποκειμένου-αντικειμένου, υπάρχει σύζευξη μεταξύ της ουμανιστικής και της επιστημονικής κουλτούρας και το καθετί, το εκάστοτε ον, εντάσσεται σε συν-οργανωτική σχέση με το περιβάλλον του. Ένταξη στην κοινότητα σημαίνει αναγνώριση της ταυτότητας και του δικαιώματος λόγου, γιατί  η στέρηση (μέσω του ψυχιατρικού θεσμού) του δικαιώματος συμμετοχής στη διαλογική κοινότητα, ισοδυναμεί με απώλεια ταυτότητας και είναι ένας από τους μεγαλύτερους ανθρώπινους πόνους, δημιουργεί κενό ύπαρξης, είναι βίαιο και δημιουργεί άγχος.

Ένα άλλο ψυχιατρικό σύστημα δεν είναι αποκλειστικά και πρωτίστως θέμα δαπανών  ή θέμα κτηρίων, αλλά θέμα ενός άλλου επιστημονικού λόγου. Θεμέλιο είναι η ύπαρξη εκπαιδευμένου, ευαισθητοποιημένου προσωπικού. Η εκπαίδευση του προσωπικού δεν είναι προς την κατεύθυνση της υπερεξειδίκευσης, αλλά θα έχει  βιωματικό χαρακτήρα  σε διαδικασίες ενσυναίσθησης  και συνεργατικότητας  στις ομάδας.

Αντικείμενο προσοχής είναι η ποιότητα της σχέσης που κάνει ο  επαγγελματίας με τον ασθενή και με τα μέλη της θεραπευτικής ομάδας. Η έμφαση είναι στις διεργασίες των ομάδων και των κοινοτήτων. Η ομαδική θεραπεία επινοήθηκε σε περίοδο οικονομικής κρίσης. Έτσι και τώρα η κρίση μπορεί να είναι ευκαιρία να προκύψει μια νέα μορφή ενός αποτελεσματικότερου συστήματος Ψυχιατρικής περίθαλψης.

Το χείλος του χάους «Οι πραγματικά δημιουργικές αλλαγές και οι μεγάλες καινοτομίες συμβαίνουν στο χείλος του χάους» Robert Bilder

Ως χείλος του χάους ορίζεται το μεταίχμιο μεταξύ τάξης και πλήρους τυχαιότητας, που υποτίθεται ότι υπάρχει στα πολύπλοκα συστήματα μη γραμμικής ανατροφοδότησης. Αυτό το σημείο είναι μια περιοχή δεσμευμένης αστάθειας, που επιφέρει μια συνεχή δυναμική αλληλεπίδραση μεταξύ της τάξης και της διαταραχής (Lawler E., et. Al, 2015). Η ιδέα του χείλους του χάους εφαρμόζεται σε πολλούς τομείς της κοινωνικής επιστήμης, όπως η διαχείριση των οργανισμών, η ψυχολογία, οι πολιτικές επιστήμες, αλλά και σε τομείς της οικολογίας.

Μαθηματικά μοντέλα και θεωρητικές υποθέσεις έχουν δείξει ότι πολλά πολύπλοκα προσαρμοστικά συστήματα, όταν βρεθούν σε καθεστώς κοντά στο όριο μεταξύ χάους και τάξης, εξελίσσονται διαισθητικά (Kauffman, S. A., 1993).  Όλοι οι ζώντες οργανισμοί και συστήματα αλλάζουν διαρκώς τις εσωτερικές τους ιδιότητες, για να προσαρμόζονται καλύτερα στο περιβάλλον τους. Οι δυνατότητες για αυτορρύθμιση, συμπεριλαμβανομένης και της ικανότητας αποφυγής του χάους, είναι εγγενείς σε πολλά φυσικά συστήματα (Lawler, E., et. al 2015).

Ωστόσο, οι καταστάσεις λειτουργίας στο χείλος του χάους, τόσο στη φύση όσο και στα ανθρώπινα συστήματα, είναι φευγαλέες. Εν συνεχεία το σύστημα οδεύει είτε προς μια νέα μορφογένεση, είτε επιστρέφει στην προηγούμενη ομοιόσταση, είτε οδηγείται προς τη διάλυση.

Στο σημερινό ασταθές κοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον, που έχει πολλή αβεβαιότητα, οι κοινωνικές δομές και θεσμοί, που διαμορφώθηκαν την εποχή της άνθισης του κοινωνικού κράτους, εξασθενούν. Εν ολίγοις, είμαστε σε μια κοινωνία υπό μετασχηματισμό που παράγει χαοτικές εμπειρίες, οι οποίες επιφέρουν «αποσύνθεση».

Η ανάδυση «Οι επιτυχείς στρατηγικές, ειδικά οι μακροπρόθεσμες, δεν προκύπτουν από τον καθορισμό μιας οργανωτικής πρόθεσης και την κινητοποίηση γύρω από αυτήν· αναδύονται από τη σύνθετη και διαρκή αλληλεπίδραση μεταξύ των ανθρώπων».
Jonathan Rosenhead
Η οικονομική κρίση της χώρας μας και η δραματική μείωση των πόρων για την πρόνοια, οδήγησε σε αποσύνθεση του συστήματος ψυχιατρικής περίθαλψης. Ωστόσο, η αποσταθεροποίηση του υπάρχοντος ψυχιατρικού συστήματος, κάνει πιο πιθανή την αλλαγή. Καλωσορίζουμε, λοιπόν, τη διαταραχή ως εταίρο, διότι όταν οι οργανισμοί λειτουργούν σε κατάσταση αστάθειας αυξάνουν οι πιθανότητες να προκύψει το καινούργιο.

Το ζητούμενο είναι να αξιοποιήσουμε την αστάθεια θετικά. Με τον τρόπο αυτό νέα πιθανά μέλλοντα για τον οργανισμό  θα ανακύψουν, τα οποία προκύπτουν από τη ζύμωση των ιδεών, που μπορεί να προκαλέσει η αστάθεια. H δημιουργικότητα που εκλύεται, οδηγεί σε έναν οργανισμό ο οποίος συνεχώς, εκ νέου, εφευρίσκει τον εαυτό του. Αν πρόκειται να μεταμορφωθούν οι οργανισμοί, αυτό που χρειάζεται είναι η ενθάρρυνση των «άτυπων δομών».  Για παράδειγμα, workshops γύρω από συγκεκριμένα θέματα ή διαδικασίες, με συμμετοχή μελών που προέρχονται από διαφορετικά ιεραρχικά επίπεδα, ρόλους και θεωρητικές προσεγγίσεις. (Rosenhead J., 1998).  Αυτοί που  θα υποστηρίξουν την αλλαγή θα είναι οι επαγγελματίες από τις κατώτερες βαθμίδες της ιεραρχίας, όπως και οι λήπτες των υπηρεσιών.  Η αλλαγή θα έρθει από τη βάση.

Η αλλαγή έρχεται από τη βάση

Στην εισαγωγή μιας αλλαγής που επιχειρείται από την ηγεσία, το προσωπικό εξαναγκάζεται σε ευθυγράμμιση με το «σχέδιο» της διοικητικής ή επιστημονικής ηγεσίας. Στην περίπτωση αυτή, το προσωπικό δεν ενστερνίζεται τους οργανωτικούς στόχους και δεν βλέπει κάποιο άμεσο προσωπικό όφελος.  Έτσι, τα κίνητρα πρέπει να λάβουν  περισσότερο εργαλειακή μορφή, π.χ. αμοιβές, υποσχέσεις «προαγωγής», και παρόμοια. Στο δημόσιο, λόγω γραφειοκρατικής παράδοσης, αλλά και μιας κατάστασης που επιδεινώθηκε τα χρόνια της κρίσης, οι εργαζόμενοι τείνουν να περιφρουρήσουν τα στενά ιδιοτελή τους συμφέροντα. Υπάρχει μεγάλο χάσμα ανάμεσα στους στόχους του οργανισμού και τους ατομικούς στόχους των εργαζομένων. Ο εργαζόμενος θέλει να έχει όσο γίνεται περισσότερα οφέλη (χρήματα, πλασματικές υπερωρίες, ρεπό, άδειες κ.λπ.) προσφέροντας όσο γίνεται λιγότερα. Για παράδειγμα, σε μια μονάδα νοσηλείας ο νοσηλευτής θέλει να κάνει τη βάρδια του όσο γίνεται πιο ανώδυνα, γι’ αυτό θα απαιτήσει από τον γιατρό να καταστείλει χημικά και μηχανικά τον ανήσυχο ασθενή.  Αλλά και ο γιατρός που θέλει να προβάλει την εικόνα του ως μεταρρυθμιστή -κάτι που θα του προσδώσει κύρος και πιθανώς προαγωγή- θα επιμείνει σε κάποια «προοδευτική» αντιμετώπιση, πολλές φορές σε βάρος του νοσηλευτή που θα υποστεί τις συνέπειες της κακής διαχείρισης του ασθενή.

Η προσέγγιση «από κάτω προς τα πάνω», υποθέτει ότι η νέα οργανωτική δομή θα αναδυθεί δυναμικά και θα αυτο-οργανωθεί, ώστε να αντανακλά τις προοπτικές και τις δυνατότητες του προσωπικού. Στους οργανισμούς που προκύπτουν από τη βάση (και που ονομάζονται πολυπαραγοντικά συστήματα), οι «κανόνες» ευθυγραμμίζονται με τις καινοτομίες του προσωπικού. Εδώ τα κίνητρα είναι πρωτίστως η έκφραση της δημιουργικότητας και της πρωτοβουλίας του εργαζόμενου, και δευτερευόντως τα εργαλειακά.

Η εισαγωγή των εργαλείων management, που επιχειρείται να εισαχθεί στο ΕΣΥ, θα προαγάγει τον ολοκληρωτικό τρόπο σκέψης, που δεν συμβιβάζεται με τις αξίες της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης. Η εμπειρία από  την εφαρμογή εργαλείων διαχείρισης προσανατολισμένων κυρίως προς τη μεγιστοποίηση του κέρδους και τη μείωση των δαπανών, στο βρετανικό Εθνικό Σύστημα Υγείας, έδειξε ότι το αρχικό «πνεύμα του νοσοκομείου« χάνεται (Lawrence, 1995). Τα Νοσοκομεία δεν διαφέρουν πλέον από άλλες επιχειρήσεις παραγωγής ή παροχής υπηρεσιών και το άγχος των εργαζομένων να μη χάσουν τις δουλειές τους κυριαρχεί.

Οι εργαζόμενοι και οι ασθενείς υποβιβάζονται σε οικονομικά αντικείμενα, δηλαδή σε «πελάτες». Η αγωνία της εκμηδένισης -τόσο υπό την απειλή της απώλειας της δουλειάς τους, όσο και της επαγγελματικής τους ταυτότητας- επανενεργοποιεί πρωιμότερα άγχη στους εργαζόμενους, και ως εκ τούτου κινδυνεύουν να χάσουν την ικανότητα να περιέξουν τα «άγχη εκμηδένισης» των ασθενών, που βιώνουν σε σχέση με την ασθένειά τους (MenziesI., 1960).

Στο βαθμό που η ψυχοδυναμική του νοσοκομείου (ή ενός ή περισσότερων υποσυστημάτων του) πάσχει από άγχη και άμυνες παρανοϊδούς-σχιζοειδούς είδους, είναι πιο πιθανό ότι οι επαγγελματίες δεν θα ασχοληθούν με τους ασθενείς από μια καταθλιπτική θέση (σύμφωνα με τη θεωρία της Melanie Klein), η οποία θα παρέχει επαρκή φροντίδα, «αγάπη» και αναγνώριση των αμφιθυμιών (Sievers B., 2006 ).

Τακτική και ασυνήθιστη διαχείριση

Η τακτική διαχείριση είναι η λογική αναλυτική διαδικασία στη διαχείριση, και περιλαμβάνει την ανάλυση των δεδομένων, τον καθορισμό του στόχου, την αξιολόγηση των επιλογών έναντι των στόχων, την ορθολογική επιλογή, μέσω της ιεραρχίας, και κυρίως τον έλεγχο. Η τακτική διαχείριση απαιτείται, προκειμένου να διεκπεραιώσει ο οργανισμός την καθημερινή επίλυση προβλημάτων και την επίτευξη των καθιερωμένων στόχων (Stacey, 1996).

Η ασυνήθιστη διαχείριση ενεργοποιεί τη σιωπηρή γνώση και τη δημιουργικότητα που είναι διαθέσιμη εντός του οργανισμού. Προς τούτο απαιτείται η ενθάρρυνση των άτυπων δομών. Για παράδειγμα, workshops γύρω από συγκεκριμένα θέματα ή διαδικασίες, με συμμετοχή μελών που προέρχονται από διαφορετικά ιεραρχικά επίπεδα, ρόλους και θεωρητικές προσεγγίσεις. Οι ομάδες αυτές θα πρέπει να είναι αυτο-οργανωτικές, έτσι ώστε να μπορεί να προαχθεί η ομαδική μάθηση.

Κατά τον θεωρητικό των οργανισμών Ralph Stacey (1996), τόσο η κανονική διαχείριση, όσο και η ασυνήθιστη διαχείριση, χρειάζονται στους βιώσιμους οργανισμούς, και πρέπει να μπορούν να συνυπάρξουν. Για να μπορεί να συνυπάρξουν, όμως, χρειάζεται αρκετή ευελιξία στη δομή και ισορροπία μεταξύ ορθολογισμού και δημιουργικότητας. Ο στρατηγικός ρόλος των επιτελικών στελεχών είναι, αφ’ ενός να διαχειριστούν αυτά τα όρια, και αφ’ ετέρου να διευκολύνουν τις διαδικασίες του διάλογου που μπορεί να οδηγήσει στην καινοτομία.

Επίλογος

Η συστημική θεωρία εισάγει έναν άλλο επιστημονικό λόγο. Η νέα επιστημολογία αναθεωρεί και τις δομές μέσα από τις οποίες ασκείται η ψυχιατρική περίθαλψη.

Για να αλλάξουν, όμως, τα συστήματα, δεν αρκούν διοικητικές αποφάσεις σε επίπεδο ηγεσίας, αλλά χρειάζονται διεργασίες που θα επιτρέψουν στο καινούργιο να αναδυθεί. Αυτές είναι άτυπες διαδικασίες όπως workhops, κοινωνικά κινήματα, Social Dreaming^[1] (Lawrence, 2005) κ.α. και η αξιοποίηση της λειτουργίας «ελεγχόμενης αστάθειας». Ποιο θα είναι το καινούργιο που θα αναδυθεί δεν είναι προβλέψιμο, ούτε μπορεί να ελεγχθεί. Το σύστημα θα πάρει τη μορφή που θα είναι σύμφωνη με την οντογένεια και αυτοποιητική  του οργάνωση (Maturana H., 1981).

Βιβλιογραφία

Kauffman, S.A. (1993). The Origins of Order Self-Organization and Selection in Evolution. New York: Oxford University Press. ISBN 9780195079517.

Klein, M. (1959) ‘Our adult world and its roots in infancy’, Human Relations, 12: 291-303.

Lawler, E.; Thye, S.; Yoon, J. (2015). Order on the Edge of Chaos Social Psychology and the Problem of Social Order.Cambridge University Press. ISBN 9781107433977

Lawrence, W. G. (1995) ‘The seductiveness of totalitarian states-of-mind’, Journal of Health Care Chaplaincy, 7(October): 11-22.

Lawrence, W. G. (2005) Introduction to Social Dreaming.Transforming Thinking. London: Karnac

Maturana H (1981) Autopoiesis. In: Zeleny M (ed) Autopoiesis: A theory of living organization. North Holland, New York, pp 21–3

Menzies, I. (1960) ‘A case-study in the functioning of social systems as a defence against anxiety: A report on a study of the nursing service of a general hospital’, Human Relations, 13(2): 95-121.

Rosenhead Jonathan (1998)  COMPLEXITY THEORY AND MANAGEMENT PRACTICE human-nature.com/science-as-culture/rosenhead.html. 1 of 17. 30/8/08 ...

Shallice T (1996) 'The domain of supervisory processes and temporal organisation of behaviour', Phil. Trans. Roy. Soc. Lond., 351 (pp 1405-1412).

Sievers Burkard 2006 The Psychotic Organization ephemera 6(2): 104-120

Sievers, B. (2006a): ‘It is new, and it has to be done!’: Socio-analytic thoughts on betrayal and cynicism in organizational transformation’, Culture & Organization, (forthcoming).

Stacey R D (1996) Complexity and Creativity in Organizations, Berrett-Koehler, San Fransisco.

Χαραλαμπάκη Κάτια (2017)  Οικογένειες σε δίσεκτα χρόνια , Εκδόαεις Καστανιώτη Αθήνα

[1] Η κοινωνική ονειροπόληση είναι είδος βιωματικού εργαστηρίου που επινοήθηκε από τον W. G. Lawrence το 1982, που εστιάζει στην ανακάλυψη του κοινωνικού νοήματος και της σημαντικότητας των ονείρων, μέσω της ανταλλαγής τους με τους άλλους. Μέσω της ομαδικής διεργασίας φαίνεται η οικολογικά εκτεινόμενη φύση των ονείρων, καθώς και η συστημική αλληλοσυσχέτιση της θεματολογίας τους. Η κοινωνική ονειροπόληση μπορεί να εφαρμοσθεί σε οργανισμούς, επαγγελματικές κοινότητες κ.α.