(Πίνακας του Κυριάκου Κατζουράκη)
Η Μονάδα Οικογενειακής Θεραπείας του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής γεννήθηκε το 1994, από δύο ψυχιάτρους του Ψ.Ν.Α., τον Φώτη Κωτσίδα και την Κάτια Χαραλαμπάκη.
Τι ήταν αυτό που τους έκανε να προχωρήσουν στην ίδρυση ενός κέντρου ψυχοθεραπείας οικογένειας;
Και οι δύο ήταν εκπαιδευμένοι στη συστημική οικογενειακή θεραπεία. Και οι δύο ενδιαφέρονταν να ασκήσουν ψυχοθεραπεία οικογένειας και ζεύγους.
Αλλά, την ίδια στιγμή, υπήρχε στον χώρο τους το όραμα της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης. Και στα πλαίσια αυτού του στόχου «στήθηκε» η Μονάδα στο Παγκράτι.
Από τις πρακτικές του ασύλου, να υπάρξει πέρασμα στις πρακτικές ψυχοθεραπείας _για _ το άσυλο (δηλαδή για την κατάργησή του ), _έξω _ από το άσυλο. Όπως είναι φανερό αυτό το πείραμα, από τα πρώτα στην ιστορία του ΕΣΥ, έγινε με μικρά ποντίκια ως πειραματόζωα, σε μια μικρή ακριτική νησίδα στο Παγκράτι, τριγυρισμένη από έναν απέραντο ασυλικό ωκεανό. Ενδιαφέρον, γοητευτικό, αλλά συνάμα και δύσκολο.
Σε 25 χρόνια γράφεται μια ιστορία, σχεδόν ενός τετάρτου του αιώνα. Και ακριβώς για να είναι ιστορία, θα πρέπει να έχει μια διαλεκτική συνέχεια και να μην επαναλαμβάνεται (διότι, όπως έχει πει ο Μαρξ, η ιστορία επαναλαμβάνεται ως φάρσα).
Έτσι, λοιπόν, μπορούμε να αναπολήσουμε και να καταγράψουμε: ΤΙ ΠΑΡΑΜΕΝΕΙ και ΤΙ ΑΛΛΑΞΕ.
Τι Παραμένει;
Οι αξίες.
Δεν παίρνουμε «φακελάκια».
Δεν κάνουμε «ρουσφέτια».
Οι εκπαιδευόμενοι που επιλέγουμε δεν έχουν «μπάρμπα στην Κορώνη».
Κάθε Σεπτέμβρη, πριν αρχίσει το νέο ακαδημαϊκό έτος, δεχόμαστε σωρεία τηλεφωνημάτων από διοικήσεις, υπουργεία, συναδέλφους, γνωστούς και φίλους «πάρτε στο εκπαιδευτικό σας την/τον…». Έχουμε βρει ένα κλισέ ως απάντηση: «Μη μου πείτε όνομα γιατί… θα απορριφθεί».
Αγνοούμε τη λέξη «οικογενειοκρατία». Αν μπει κανείς σε κάποιους πανεπιστημιακούς χώρους και ψιθυρίσει τη λέξη «νεποτισμός» το κτήριο θα πέσει να τον πλακώσει.
Τα δικά μας παιδιά αρνήθηκαν, και επειδή δεν τους ζητήθηκε , να καθίσουν στη δική μας καρέκλα. Αρνούμαστε την εμπορευματοποίηση.
Βρισκόμαστε έξω από κάθε είδους διαφήμιση, προσπαθώντας να περισώσουμε τη γνησιότητα, την ειλικρίνεια, τη σεμνότητα, το αυθεντικό νοιάξιμο για τους θεραπευόμενους και τις ανθρώπινες αξίες.
Μήπως αυτό σημαίνει ότι είμαστε άγιοι, όσιοι, τέλειοι, ιεροί; Εννοείται πως όχι. Απλώς, συμπορευτήκαμε σε μια συλλογική προσπάθεια να τηρηθούν κάποιες αρχές .
Τι Άλλαξε;
Οι αριθμοί. Οι αριθμοί εντυπωσιάζουν, αλλά δεν μπορούμε να τους δούμε μόνο ως αριθμούς. Χρειάζεται να νοηματοδοτηθούν από την εμπειρία, το βίωμα και τη σκέψη μας, εμάς των ψυχοθεραπευτών, αλλά και των θεραπευομένων μας. Θεωρώ ότι η εμπειρία είναι ο μεγαλύτερος δάσκαλος ενός θεραπευτή. Και, μέσα σε 25 χρόνια, αυτή η εμπειρία μάς πλούτισε. Στην αρχή ήμασταν politically correct στην εφαρμογή της θεωρίας που είχαμε διδαχθεί. Τώρα, η θεωρία που διδαχθήκαμε τροποποιήθηκε σε βάθος από τον πλούτο της εμπειρίας.
Παραδείγματα:
Μονόδρομος καθρέφτης. Είχαμε διδαχθεί ότι ο θεραπευτής δέχεται τηλεφωνήματα από την ομάδα του καθρέφτη, όπως και ότι κάνει διάλειμμα για να συζητήσει μαζί της. Στην πορεία διαπιστώσαμε ότι αυτό παρεμβάλλεται διασπαστικά στη συνεδρία και αλλοιώνει τη θεραπευτική σχέση.
Μονόδρομος καθρέφτης σε ζευγάρια και σε ατομική θεραπεία. Διδαχθήκαμε να έχουμε μονόδρομο καθρέφτη και στα δύο. Τα καταργήσαμε, και τα δύο, απόλυτα. Στην περίπτωση της θεραπείας ζεύγους διότι ο καθρέφτης λειτουργεί ως «κλειδαρότρυπα» στην κρεβατοκάμαρα του ζευγαριού. Και στην ατομική θεραπεία διότι παρεισφρέει, παρασιτικά, στη σχέση θεραπευόμενου-θεραπευτή, δηλαδή στη «μεταβίβαση-αντιμεταβίβαση».
Αλλά αλλαγές έχουν επισυμβεί θεαματικά και στην «πελατεία» μας. Ειδικά τα τελευταία οκτώ χρόνια το υλικό των θεραπευομένων μας έχει καταστεί καινοφανές: αντικρίζουμε προβλήματα που δεν είχαμε ποτέ ως τώρα δει ή διδαχθεί, επομένως υπάρχει αλλαγή και της δικής μας στάσης απέναντί τους. Για παράδειγμα, γινόμαστε όλο και λιγότερο απόμακροι, παρεμβαίνουμε όλο και περισσότερο ανθρώπινα, προσπαθώντας να παράσχουμε ένα μεγαλύτερο υποστηρικτικό πλαίσιο στους θεραπευόμενους και την οδύνη τους. Κι ακόμα, γινόμαστε όλο και πιο «αυτοαποκαλυπτικοί», μοιραζόμενοι μαζί τους προσωπικές εμπειρίες και δυσκολίες.
Και στην εκπαίδευση, επίσης, έχουν υπάρξει σημαντικές αλλαγές αυτά τα χρόνια: Ως εκπαιδευτές έχουμε γίνει πολύ πιο βιωματικοί (οι εκπαιδευτικές ομάδες όλο και περισσότερο βιώνουν κάτι ανάμεσα στην εκπαίδευση και την ομαδική ψυχοθεραπεία).
Αλλά κι εμείς οι θεραπευτές, όπως και όλοι οι εργαζόμενοι στη Μονάδα, βιώσαμε τη συν-εξέλιξη, η οποία όμως δεν ήταν πάντα στρωμένη με ροδοπέταλα. Συχνά γινόταν ένας δρόμος τραχύς και δύσβατος, αντιθέσεις αναδύονταν ανάμεσα σε συνεργάτες και σκηνές «λεκτικής ενδοοικογενειακής βίας» (ευτυχώς μόνο λεκτικής) εκτυλίσσονταν στον κατά τα άλλα γαλήνιο και φιλόξενο χώρο της Μονάδας.
Αντίστοιχα προβλήματα ζήσαμε και στη σχέση με την Αρχέγονη Μητέρα, το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής, που άλλοτε μας αναζητούσε για ψυχοθεραπευτική συνδρομή σε οικογένειες ασθενών και άλλοτε μας υπονόμευε ή μας απέρριπτε.
Ένα από τα σημαντικά στοιχεία της δουλειάς μας ήταν η διατήρηση της σχέσης με το εξωτερικό, με δασκάλους ή συναδέλφους από διάφορες χώρες της European Family Therapy Association όπως τους: Mony Elkaim, Jacques Pluymaekers, Chris Dare, Juan-Louis Linares, Jaakko Seikkula, John Shotter, Peter Rober, Maria Borcsa, διοργανώνοντας ημερίδες και βιωματικά εργαστήρια. Σε ό,τι αφορά τη χώρα μας, θα πρέπει να ευχαριστήσουμε πολλούς από τους συναδέλφους μας που στήριξαν τόσο τη στελέχωση, όσο και το έργο της Μονάδας.
Τέλος, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε όλους τους θεραπευόμενους που μας εμπιστεύτηκαν.
Κλείνοντας, θα ήθελα να πω ότι μια επέτειος (είτε γάμου, είτε ίδρυσης οργανισμού) είναι πάντα μια στιγμή που ενώνει, χαροποιεί και δημιουργεί νέες προσδοκίες για το μέλλον. Όχι για να ξεχαστούν οι δυσκολίες και να ωραιοποιηθεί, ουτοπικά, η ιστορία μέσα από μια ναρκισσιστική παρουσίασή της, αλλά διότι, τελικά, μια επέτειος είναι η ιστορική υπενθύμιση του γεγονότος ότι ένα σύστημα παρέμεινε ανοιχτό και ζωντανό και δεν βυθί στηκε στα υπόγεια ρεύματα της εντροπίας.