(Φωτογραφία Περικλής Αντωνίου)
Είμαστε όλοι συνδεδεμένοι. Κάθε ζωντανός οργανισμός εμπλέκεται με κάθε άλλο. Κάθε ταλαιπωρία μας φτωχαίνει. Κάθε χαρούμενη, δημιουργική πράξη μας εμπλουτίζει. Προβάλλει ως κεντρικό αίτημα η διασύνδεση και ο διάλογος μεταξύ των επιστημών και η σύνθεση των διαφορετικών πεδίων της ανθρώπινης δραστηριότητας. Η ανθρωπότητα κατά τον Bateson θα καταφέρει να επιβιώσει αν αποκτήσει μια ενοποιημένη θεώρηση του κόσμου, η οποία θα εκφράζεται στην άποψη του ανθρώπου για τον εαυτό του ως μέρος του όλου και στη δράση του μέσα σ’ αυτό το διασυνδεδεμένο όλον.
H Ευφροσύνη Μουρελή στο άρθρο της "Βήματα για μια Οικολογία του Νου»: Η ανθρωπότητα είναι μέρος της φύσης" , παρουσιάζει βασικά σημεία από το εμβληματικό έργο του Gregory Bateson «Βήματα για μια Οικολογία του Νου» , που αποτελεί το επιστέγασμα της διαδρομής ενός διανοητή που ακολούθησε επιστημολογικές αρχές που προκύπτουν από τη θεωρία συστημάτων και την κυβερνητική. Το έργο του Gregory Bateson, διαπνέεται από την πεποίθηση ότι η ανθρωπότητα είναι μέρος ενός ζωντανού κόσμου. Ο έμβιος κόσμος είναι ο κόσμος της επικοινωνίας, της οργάνωσης, του νοήματος. «Ο νους είναι έμφυτος στο ευρύτερο σύστημα: άνθρωπος συν περιβάλλον". Η θεωρία του διπλού δεσμού, η πιο διάσημη εργασία του Bateson, περιγράφει τις συνθήκες σχέσεων όταν υπάρχουν αντιφατικές απαιτήσεις από το περιβάλλον. Όταν ο αποδέκτης του διπλού μηνύματος βρίσκεται σε κατάσταση αδυναμίας, γιατί όπως και να απαντήσει χάνει. Η σκέψη του Bateson αφορά σήμερα όλους όσους έχουν αρχίσει να αντιλαμβάνονται το παρόν αδιέξοδο ως απότοκο, εκτός των άλλων, της σύγχρονης επιστημονικής σκέψης.
Ο Bateson επισημαίνει τα εμπόδια της γλώσσας. Η γλώσσα ως ένα γραμμικό σύστημα δεν μπορεί να περιγράψει την πολυπλοκότητα της ζωής. Τα περίπλοκα ζητήματα και τους περιορισμούς σχετικά με τη γλώσσα αναλύουν τα άρθρα της Αλεξάνδρας Ζαββού και του Marco Bianciardi που ακολουθούν.
Η Αλεξάνδρα Ζαββού στο άρθρο της « [Α]δύνατες Μεταφράσεις: Κειμενογραφικές-συγγραφικές πρακτικές και θεραπευτική αυθεντία » , προσεγγίζει τη γλώσσα ως εργαλείο παραγωγής νοήματος. Εξετάζει τις σχέσεις ισχύος που διαμεσολαβούνται μέσω της γλώσσας τόσο κατά τη μετάφραση από μια γλώσσα σε άλλη, όσο και στα διαφορετικά επίπεδα διαλόγου, όπως οι κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες, η ψυχοθεραπεία, η λογοτεχνία. Η συγγραφέας φωτίζει κάποιες από τις προκλήσεις που τόσο οι ψυχοθεραπευτές όσο και οι ερευνητές αντιμετωπίζουν, καθένας από τη θέση του, ως διαμεσολαβητές των νοημάτων και πράξεων άλλων υποκειμένων.
Το άρθρο του Marco Bianciardi «Σκέψεις για τη διδασκαλία της κλινικής πρακτικής», ασχολείται με κάτι που μοιάζει αδύνατον να μεταδοθεί στη διδασκαλία της κλινικής πρακτικής.Για να αναλύσει την άποψή του αναφέρεται στις έννοιες δεύτερης τάξης «γνωρίζω ότι γνωρίζω» και «γνωρίζω ότι δεν γνωρίζω». Έννοιες που σύμφωνα με την κλασική λογική είναι αντίθετες, στη ζωή μπορεί να θεωρηθούν επάλληλες δηλαδή ως μήτρα και πηγή η μια για την άλλη. Το «γνωρίζω ότι γνωρίζω» είναι ακριβώς ο ανα-στοχασμός πάνω στους υποκειμενικούς τρόπους που ο καθένας χρησιμοποιεί για να κάνει δικό του το περιεχόμενο μιας έννοιας. Ο αναστοχασμός πάνω στην ίδια τη γνωσιακή διαδικασία είναι αναπόφευκτος εντός της θεραπευτικής σχέσης.
Τα άρθρα που ακολουθούν, του Βλάση Τομαρά : «Αθεράπευτη Κρίση στην Ελλάδα: μια Συστημικη Θεώρηση» και της Κάτιας Χαραλαμπάκη : «Θεραπεία και Κρίση στην Ελλάδα: Μια άλλη Θεώρηση» , αποτελούν ένα διάλογο με αντιπαράθεση διαφορετικών απόψεων για την πολιτική και την ψυχοθεραπεία, που επιβεβαιώνει την άποψη του Bateson ότι «πληροφορία είναι η διαφορά».
Ο Βλάσης Τομαράς , θέτει τους συλλογισμούς ενός συστημικού θεραπευτή για το ευρύτερο κοινωνικό και εθνικό πλαίσιο. Επισημαίνει το θέμα του πένθους που βιώνει η χώρα και επερωτά «κατά πόσο έχουμε πενθήσει ως χώρα;» για να απαντήσει: «ότι βιώνουμε ένα ανεπεξέργαστο πένθος».Τα συμφραζόμενα της κρίσης παρεισφρέουν στις ψυχοθεραπευτικές συνεδρίες και η κρίση επηρεάζει τον θεραπευτή. Δοκιμάζονται οι αξίες της οικογένειας αλλά και η οικογένεια επαναδιαπραματεύεται χωρισμούς, μεταβατικά στάδια, την αυτονόμηση της νέας γενιάς.Η κρίση έχει ως επακόλουθα απώλεια εργασίας, οικονομική καταστροφή, φτωχοποίηση κ.α., δοκιμασίες που μπορεί να θεωρηθούν είτε οτι προδικάζουν μελλοντικές ψυχικές καταπονήσεις του υποκειμένου, είτε ότι κινητοποιούν εφεδρείες του και προάγουν την ανθεκτικότητά του. Ο οικογενειακός ψυχοθεραπευτής θα εργαστεί επωφελώς αν έχει κατά νου την κρίση και ως πηγή ευκαιριών.
Η Κάτια Χαραλαμπάκη, στο άρθρο της, επισημαίνει τον κίνδυνο, να ενοχοποιηθεί η οικογένεια, με την ανάδειξη των δυσπροσαρμοστικών μοτίβων του πένθους ως ο πυρήνας της οικογενειακής δυσλειτουργίας και τονίζει ότι στην παρούσα κρίση ο ρόλος του θεραπευτή είναι να βοηθήσει την οικογένεια να διακρίνει τις εξωτερικές αντιξοότητες, ώστε να γίνουν θαρραλέοι στο πένθος για όσα χάθηκαν, να βγουν από την παγίδα του φθόνου, να μπορέσουν να διακρίνουν τον πραγματικό εχθρό, να ανακτήσουν τον αυτοσεβασμό και τον σεβασμό ο ένας προς στον άλλο, την αυτοπεποίθηση και τη μαχητικότητά τους.
Το άρθρο των Γεωργίας Δημητράκη, Παναγιώτη Σίμου και Ευάγγελου Καραδήμα: «Προσαρμογή στον διαβήτη τύπου ΙΙ: Η σημασία της αυτορρύθμισης του/της ασθενούς και ο ρόλος του/της συντρόφου», παρουσιάζει την επιστημονική μελέτη σχετικά με τις επιπτώσεις του σακχαρώδους διαβήτη και τους ψυχολογικούς παράγοντες στην έκβαση της νόσου, που διεξήχθη σε δύο δημόσια νοσοκομεία του Ηρακλείου. Το άρθρο διερευνά τις επιπτώσεις του διαβήτη στην ψυχική υγεία (κατάθλιψη, άγχος) και πώς οι πεποιθήσεις για την νόσο επηρεάζουν την έκβαση. Μια ισχυρή πεποίθηση για την ύπαρξη προσωπικής ευθύνης στην αιτιολογία του διαβήτη, συντελεί στον καλύτερο έλεγχο και πορεία της νόσου. Παράλληλα η χρονιότητα επιδρά και στην ευεξία και τη λειτουργικότητα του/της συντρόφου του ασθενή, και επηρεάζει την αλληλεπίδραση του ζευγαριού, Έτσι, η συμμετοχή των συντρόφων στις διάφορες ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις, έχει αποδειχτεί ιδιαίτερα αποτελεσματική.
Στην παρουσίαση του βιβλίου του Νίκου Μαρκέτου «η ψυχολογία του φασισμού» που κάνει η Κάτια Χαραλαμπάκη αναδεικνύεται το ερώτημα: Πώς είναι δυνατόν απλοί καθημερινοί άνθρωποι να οδηγήθηκαν στο να διαπράξουν το απόλυτο κακό. Και ποιες συνθήκες μπορεί να οδηγήσουν να ξαναζήσουμε μια κόλαση και σήμερα; Τις απαντήσεις σε αυτό το ερώτημα το βιβλίο τις διερευνά, παίρνοντας ως αφετηρία την ψυχολογική σκέψη, αλλά έχοντας παράλληλα στραμμένο το βλέμμα στην οικονομία, την πολιτική, την ιστορία και την ηθική. Οι παρούσες συνθήκες οδηγούν τον άνθρωπο στον εγωκεντρισμό, στην απόσυρση του γνήσιου ενδιαφέροντος για τον άλλον και στην έλλειψη αναστοχασμού. Η Κ. Χαραλαμπάκη λέει: «Η πρωτόγνωρη για εμάς στην Ελλάδα σημερινή κατάσταση έχει φέρει και πρωτόγνωρες εικόνες για την κοινωνική ζωή και τις σχέσεις των ανθρώπων. Όλοι είμαστε "κάποιος άλλος", άγνωστος στον άλλον και στον εαυτό μας. Και ένα μεγάλο σώμα, σαν να βγαίνει από τα κατάβαθα ενός ωκεανού, να αναδύεται και να καταδύεται, να σαλεύει και να τρέμει, να καταρρέει και να βρυχάται. Πρόκειται για ένα κήτος, που η αποσύνθεση του κοινωνικού και θεσμικού πλαισίου ξάφρισε στην επιφάνεια» .
Οι φωτογραφίες του τεύχους είναι του Περικλή Αντωνίου, από τις αποστολές του Ελληνικού Καραβανιού Αλληλεγγύης στις χώρες της πρώην. Γιουγκοσλαβίας κατά τη διάρκεια του πολέμου τη δεκαετία του 1990.
Καλή ανάγνωση,
ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
Νίκος Μαρκέτος