Το 9ο τεύχος του περιοδικού «Συστημική σκέψη και Ψυχοθεραπεία» είναι αφιερωμένο στο 9ο Ευρωπαϊκό Συνέδριο της European Family Therapy Association (EFTA) που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα, από τις 28 Σεπτεμβρίου έως την 1η Οκτωβρίου 2016. Ο τίτλος του συνεδρίου ήταν «Πρωταρχικό και Πρωτότυπο στην Οικογενειακή Θεραπεία και Συστημική Πρακτική», ενώ ως οδηγοί του συνεδρίου επελέγησαν τέσσερις αρχές του Αριστοτέλη: ΠΟΛΙΣ - ΛΟΓΟΣ – ΗΘΟΣ - ΤΕΧΝΗ. Όλα τα άρθρα αυτού του τεύχους βασίζονται σε ομιλίες των συγγραφέων στο 9ο συνέδριο της EFTA.
Το πρώτο άρθρο του περιοδικού των Maria Borcsa και Κάτιας Χαραλαμπάκη έχει τίτλο «Θέση, Αντίθεση, Σύνθεση: Μια εναρκτήρια ομιλία για τη δημιουργία διαλόγου». Το άρθρο δομείται με βάση αυτή την φιλοσοφική αρχή. Στη «θέση» της πρώτης συγγραφέως, δηλ. την ανάγκη να χτιστεί στη θεραπεία, στους θεσμούς, στο ευρύτερο ευρωπαϊκό πλαίσιο μια πόλη, μια ΠΟΛΙΣ που διακρίνεται από ΛΟΓΟ, ΗΘΟΣ και ΤΕΧΝΗ παρατίθεται η «αντίθεση» της δεύτερης, δηλαδή η έλλειψη των αριστοτελικών εννοιών, ξεκινώντας από την έλλειψη του ΛΟΓΟΥ σε όλες τις εκφάνσεις της προσωπικής, οικογενειακής και κοινωνικής ζωής στην Ελλάδα και την Ευρώπη του σήμερα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα αφενός να τραυματίζονται βαθύτατα οι έννοιες του ΗΘΟΥΣ και της ΤΕΧΝΗΣ, ενώ μια νέα έννοια αυτή της ΝΟΣΤΑΛΓΙΑΣ κάνει την εμφάνισή της. Στο τελευταίο μέρος οι δύο συγγραφείς από κοινού καταλήγουν ότι η «σύνθεση» μπορεί να είναι «να πηγαίνουμε πίσω και μπρος στο χρόνο, να αναστοχαζόμαστε και να δίνουμε νόημα στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, στις προσωπικές και κοινωνικές εμπειρίες».
Στην οδυνηρή εμπειρία του τραύματος που συνδέεται ταυτόχρονα με την ατομική και συλλογική εμπειρία αναφέρεται το δεύτερο άρθρο, της Ελισάβετ Μπαρμπαλιού, με τίτλο «Το οδοιπορικό από τις χαμένες πατρίδες στον «επαναπατρισμό» του εαυτού - Η οικογενειακή θεραπεία ως ένας ασφαλής τόπος επεξεργασίας και επούλωσης της διαγενεακής μετάδοσης της τραυματικής εμπειρίας της προσφυγιάς από την πλευρά του άνδρα». Μέσα από την παρουσίαση μιας κλινικής περίπτωσης ενός άνδρα απογόνου Ελλήνων προσφύγων της Μικράς Ασίας παρουσιάζεται η τραυματική εμπειρία της προσφυγιάς, η βιοψυχοκοινωνική αποδιοργάνωση που επιφέρει στο άτομο, και η διαβρωτική δράση του, τόσο στο ίδιο το άτομο όσο και στις αλληλεπιδράσεις του με τα συστήματα στα οποία ανήκει. Περιγράφεται επίσης πώς το τραύμα αυτόδιαπερνά τις επόμενες γενιές στις περιπτώσεις πουπαραμένει αθεράπευτο, ενώ μέσα από την εξέλιξη της ψυχοθεραπευτικής διεργασίας παρουσιάζονταιοπτικές κατανόησης, ερμηνείας και επεξεργασίας του τραύματος της προσφυγιάς, ιδιαίτερα αξιοποιήσιμες στο παρόν.
Το επόμενο άρθρο της Laura Rocchietta Tofani έχει τίτλο «Κοινωνικοοικονομική περιθωριοποίηση και η σχέση της με την ψυχολογική λειτουργία: πώς μπορεί να βοηθήσει η οικογενειακή θεραπεία;». Ο τίτλος και η θεματολογία του άρθρου θα μπορούσαν υπό την ευρεία έννοια να ενταχθούν τόσο στην έννοια της ΠΟΛΙΣ όσο και του ΗΘΟΥΣ (ή της έλλειψής του), αφού η φτώχεια χαρακτηρίζεται ως βία εναντίον όσων τη βιώνουν. Η συγγραφέας αναφέρει ότι η φτώχεια συνδέεται με κακή ψυχοκοινωνική προσαρμογή, έντονη ψυχική οδύνη και μετατραυματικό στρες. Τυπικές πτυχές που παρατηρούνται στις οικογένειες αυτές είναι η διαγενεακή μεταβίβαση ενός τρόπου διαβίωσης που χαρακτηρίζεται από μια διαρκή κατάσταση έκτακτης ανάγκης, από ντροπή, θυμό, εξάρτηση και αποφυγή δράσης. Για την ενίσχυση των προστατευτικών παραγόντων στις οικογένειες που υφίστανται τη φτώχεια η συγγραφέας υποστηρίζει ότι ο ρόλος των οικογενειακών θεραπευτών είναι σημαντικός, κυρίως μέσα από την κινητοποίηση των θεραπευομένων, προκειμένου αυτοί να αντιμετωπίσουν τις αντιξοότητες και να ενισχύσουν την ψυχική τους ανθεκτικότητα.
Τα επόμενα τρία άρθρα αποτελούν μια κοινή θεματική ενότητα με τίτλο «Συστημική ανάγνωση της Ορέστειας». Οι συγγραφείς Κώστας Μπατσαλιάς («“Ορέστεια” του Αισχύλου και Ψυχοκοινωνικό Πλαίσιο»), Κατερίνα Θεοδωράκη («Η “Ορέστεια” ως Θεραπευτική Διεργασία») και Κάτια Χαραλαμπάκη («Διαδραστικός Φθόνος στη Ζωή του Ζεύγους: Από την “Ορέστεια” στο Παρόν») εμπνεόμενοι από ένα μνημειώδες έργο από το πεδίο της ΤΕΧΝΗΣ που αφορά στην τριλογία του Αισχύλου, συνδέουν το περιεχόμενο και τους συμβολισμούς των τραγωδιών με σύγχρονα θέματα της θεραπευτικής διαδικασίας αλλά και με βασικές έννοιες σύγχρονων διανοητών, όπως η έννοια του φθόνου στο ζευγάρι, ενώ προτείνονται κατευθύνσεις για την ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση αντίστοιχων ζητημάτων.
Το τελευταίο άρθρο του παρόντος τεύχους είναι ένα συλλογικό άρθρο των Βίκυ Γκότση, Ανδρούλα Ηλία, Κία Θανοπούλου, Ελεάνα Κουμπή, Ιουλία Μπαλάσκα, Αθηνά Πιστικού, Αθηνά Ψυλλιά με τίτλο «Θεραπευτής: H τέχνη του να παραμείνεις άνθρωπος - Αναστοχασμοί πάνω στην εμπειρία μιας ομάδας διαλόγου στην ψυχοθεραπεία». Πρόκειται για την περιγραφή της δημιουργίας και εξέλιξης μιας ομάδας θεραπευτών από διαφορετικά επαγγελματικά πλαίσια η οποία δημιουργήθηκε με έναυσμα τις αρχές του Ανοιχτού Διαλόγου και με στόχο να αναζητήσουν τους τρόπους που μπορεί να ενσωματωθεί η διαλογικότητα στη θεραπευτική πράξη και στη σχέση των επαγγελματιών μεταξύ τους και με τα πλαίσιά τους. Μέσα από τη συνάντησή τους ως πρόσωπα μέσα στην ομάδα, ως ιδιαίτερα και ξεχωριστά υποκείμενα, βιώνουν την ομάδα «ως ένας ασφαλή τόπο, όπου η ανοιχτότητα και η διαφορετικότητα, καθώς βρίσκονται σε διαρκή διαπραγμάτευση, επιτρέπουν να αναδυθούν η έμπνευση, η ελπίδα και η ανθρωπιά». Ίσως τελικά το «Ἄνθρωπον ζητῶ!» του Διογένη να είναι ο τόπος συνάντησης που εναγωνίως αναζητούμε μέσα από διαφορετικούς ρόλους, ιδιότητες, πλαίσια και θεσμούς…
Για τη συντακτική επιτροπή
Αθανασία Κατή