Βιβλιογραφική ανασκόπηση
Βιβλίο:
Ομαδική Ψυχοθεραπεία και Διαπροσωπική Νευροβιολογία, 2020
Θεοδώρα Σκαλή
Ε.ΔΙ.Π. Ψυχολογίας, MSc, PhD
Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ
Α΄ Ψυχιατρική Κλινική
Ψυχοθεραπεύτρια, ECP, GCP
Κυκλοφόρησε από τον Ελληνικό Δίκτυο Ομαδικών Αναλυτών (Ε.Δ.Ο.Α.) και τις Εκδόσεις Τόπος στην ελληνική γλώσσα το βιβλίο « Ομαδική Ψυχοθεραπεία και Διαπροσωπική Νευροβιολογία» ( τίτλος πρωτότυπου _ “The Interpersonal Neurobiology of Group Psychotherapy”_ , Susan P. Gantt & Bonnie Badenoch), στη σειρά Ομαδική Ανάλυση, ένα βιβλίο ιδιαίτερου ενδιαφέροντος για τους ομαδικούς ψυχοθεραπευτές, και όχι μόνο!
Το βιβλίο, του οποίου την επιστημονική επιμέλεια έκαναν η Θεοδώρα Σκαλή, Ψυχολόγος και Ψυχοθεραπεύτρια, και ο Κωνσταντίνος Μωρόγιαννης, Ψυχίατρος και Ομαδικός Αναλυτής, αποτελεί μια ιδιαίτερα σημαντική συλλογή εργασιών δεκατριών έμπειρων ομαδικών ψυχοθεραπευτών διαφόρων ψυχοθεραπευτικών προσεγγίσεων και άλλων εξειδικευμένων κλινικών, που προσπαθούν, μέσω της επιστήμης της Νευροβιολογίας, να τεκμηριώσουν τον τρόπο με τον οποίον οι ομαδικές διεργασίες αλληλεπιδρούν με τις εγκεφαλικές διεργασίες, ενισχύοντας τη φυσική ανάπτυξη και τις επανορθωτικές διεργασίες του εγκεφάλου, ώστε να μπορούμε να μιλάμε για «Διαπροσωπική Νευροβιολογία».
Παρά τη μακρά ιστορική πορεία της Ομαδικής Ψυχοθεραπείας, ήταν η Διαπροσωπική Νευροβιολογία –το νέο επιστημονικό πεδίο, που προέκυψε, κυρίως από την εργασία του Daniel Siegel (1999, 2012), του Allan Schore (1994, 2012) και του Louis Cozolino (2006, 2010)- που έδωσε τη δυνατότητα στους Ομαδικούς Ψυχοθεραπευτές να τεκμηριώσουν τις μακρόχρονες βιωματικές τους παρατηρήσεις. Συναντάμε, έτσι, στις σελίδες του βιβλίου αυτού, τη συστηματική διερεύνηση και συσχέτιση μεταξύ ομαδικών αλληλεπιδράσεων, ψυχοθεραπευτικού ή/και βιωματικού τύπου, με τις αρχές της Διαπροσωπικής Νευροβιολογίας. Η θεμελιώδης θέση της Διαπροσωπικής Νευροβιολογίας ότι «τα ανθρώπινα όντα, μέσω των αλληλεπιδράσεών τους, διαμορφώνουν, το ένα τον εγκέφαλο του άλλου, καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους», την καθιστά μία πολύ γόνιμη προσέγγιση για κάθε επαγγελματία ψυχικής υγείας που εργάζεται με ομάδες θεραπείας, γιατί υπονοεί ότι τα μέλη μιας θεραπευτικής ομάδας, αλληλοεπιδρώντας θα μπορέσουν να κατανοήσουν και να μετασχηματίσουν τις βαθύτερες δομές του νου τους, και πιθανώς έτσι και τα pattern που ακολουθούν στις σχέσεις τους.
Η ανάγνωση του βιβλίου προσφέρει πολλά στην κατανόηση των επαγγελματιών ψυχικής υγείας για το πώς, ενδεχομένως, λειτουργεί τόσο η ομαδική αναλυτική ψυχοθεραπεία, όσο και άλλες ομαδικές ψυχοθεραπείες, αναλυτικές και μη, που εστιάζουν στις διαπροσωπικές και διαμεσοπροσωπικές αλληλεπιδράσεις, στην ψυχοκοινωνική περιοχή της βιοψυχοκοινωνικής οντότητας της ύπαρξής μας.
Έτσι, στα κεφάλαια συναντάμε όλη τη νέα επιστημονική γνώση για την πλαστικότητα του εγκεφάλου, τους καθρεφτικούς νευρώνες, το αυτόνομο νευρικό σύστημα, την άδηλη και έκδηλη μνήμη, τη ρύθμιση συναισθήματος και τη σχέση μεταξύ του αναπτυξιακού φαινομένου της προσκόλλησης και της ανάπτυξης του εγκεφάλου. Με αυτή τη γνώση ως βάση, οι συγγραφείς παρουσιάζουν το θεραπευτικό τους έργο με ποικίλα είδη ομάδων, ενηλίκων, εφήβων και παιδιών. Παρακολουθούμε, λοιπόν, πώς η Συστημο-Κεντρική Θεραπεία δημιουργεί ένα πλούσιο νευροβιολογικό κλίμα που προωθεί την απαρτίωση. Πώς οι ομάδες παιδιών μπορούν να συμβάλουν στην αισθησιοκινητική, ψυχολογική και διαπροσωπική ανάπτυξη. Πώς η χρήση του θεωρητικού πλαισίου της Διαπροσωπικής Νευροβιολογίας μπορεί να βοηθήσει τις ομάδες ζευγαριών να αποκτήσουν μια πιο σταθερή διαπροσωπική ρύθμιση. Και, τέλος, πώς οι ομάδες βιωματικής μάθησης μπορούν να μετασχηματίσουν την άδηλη μνήμη. Ειδικότερα:
Στο πρώτο κεφάλαιο « ** _Η Διαπροσωπική Νευροβιολογία στην Ομαδική Ψυχοθεραπεία» _ ** των Bonnie Badenoch και Paul Cox, δίνεται έμφαση στη σημασία της Διαπροσωπικής Νευροβιολογίας για την Ομαδική Ψυχοθεραπεία.
Ακολουθεί ένας σύντομος σχολιασμός του κεφαλαίου αυτού από τον Daniel Siegel, με τίτλο «Σκέψεις σχετικά με τον νου, τον εγκέφαλο και τις σχέσεις στην ομαδική ψυχοθεραπεία». Ο συγγραφέας αναδεικνύει τον νου, τον εγκέφαλο και τη συμπεριφορά ως μείζονες πτυχές της ανθρώπινης εμπειρίας, ιδιαζούσης σημασίας στη διαδικασία της αλλαγής. Προτείνει την έμφαση στην εγκεφαλική δεξιότητα της προσοχής, ως μέθοδο διέγερσης νέων μορφών νευρωνικής δραστηριότητας, που μπορούν να κάνουν τα μέλη μιας ομάδας να βιώσουν εμπειρίες στο «εδώ και τώρα», και που προάγουν τον μετασχηματισμό, αυξάνοντας τη νευρωνική απαρτίωση.
Ακολουθεί το κεφάλαιο του Victor Schermer, με τίτλο « ** Κατοπτρικοί Νευρώνες: Η εμπλοκή τους στην Ομαδική Ψυχοθεραπεία» ** . Ο συγγραφέας συνοψίζει την έρευνα για τους κατοπτρικούς νευρώνες και πραγματεύεται τις πιθανές εφαρμογές της σχετικής έρευνας στην ομαδική ψυχοθεραπεία.
Πιο συγκεκριμένα, παρουσιάζει το πώς οι κατοπτρικοί νευρώνες αποδεικνύουν την κεντρικότητα των σχέσεων, μια διαχρονική θέση των ομαδικών θεραπευτών, και συνδέει τη γνώση αυτή περί κατοπτρικών νευρώνων με την αντίληψη της ομάδας «ως όλον». Στη βάση αυτή, της κοινωνικής φύσης της αντίληψης, συζητά και διερευνά, επιπλέον, και το πώς αφορά και στους εμπλεκόμενους ομαδικούς θεραπευτές αυτό, σε μια ομαδική ψυχοθεραπευτική διαδικασία, επεκτείνοντας τη συζήτηση και στην εκπαίδευση των ομαδικών θεραπευτών.
Ο Philip Flores, στο τρίτο κεφάλαιο με τίτλο « ** Ομαδική Ψυχοθεραπεία και Νευροπλαστικότητα: Attachment Theory» ** , αναφέρεται σε μελέτες απεικόνισης εγκεφάλου που έχουν εντοπίσει μεταβολές στον εγκέφαλο ασθενών που βρίσκονται σε ψυχοθεραπεία, και υπογραμμίζει ορισμένα κεντρικά σημεία της θεωρίας της προσκόλλησης που αφορούν στους ομαδικούς θεραπευτές. Έχοντας θέσει αυτές τις βάσεις, ο Flores, στη συνέχεια, επισημαίνει κάποια κεντρικά ευρήματα της νευροβιολογικής έρευνας και προτείνει πέντε βασικούς παράγοντες που επιδρούν στη νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου κατά τη διάρκεια των ομαδικών θεραπευτικών αλληλεπιδράσεων.
Στο τέταρτο κεφάλαιο, « ** Συστημο Κεντρική εκπαίδευση (Systems Centered Training/SCT) και Διαπροσωπική Νευροβιολογία» , ** η Susan Gannt και η Yvonne Agazarian εισάγουν την έννοια του «ομαδικού νου», συνδέοντας τη Συστημο-Κεντρική σκέψη με τη Διαπροσωπική Νευροβιολογία, μέσω της μεθόδου του fuctional subgrouping (λειτουργική υποομάδα). Η λειτουργική υποομάδα αποτελεί μία ομαδική μέθοδο για την επίλυση συγκρούσεων, που ενισχύει την ικανότητα διάκρισης και ενσωμάτωσης των διαφορών προς όφελος της ανάπτυξης. Οι συγγραφείς πραγματεύονται τη λειτουργική υποομάδα από τη σκοπιά της Διαπροσωπικής Νευροβιολογίας, ως ένα εργαλείο για την ανάπτυξη του ομαδικού νου, εστιάζοντας στη δυνατότητα της πρώτης να συμβάλει στη ρύθμιση συναισθήματος, στη δημιουργία ενός ασφαλούς σχεσιακού πλαισίου και στην ενίσχυση της νευρωνικής απαρτίωσης.
Στο πέμπτο κεφάλαιο, « ** Oμαδική ψυχοθεραπεία και ζευγάρια: Συζυγικό πάθος και νεοφλοιός» ** , ο Don Ferguson περιγράφει μία πρακτική εφαρμογήτων πορισμάτων της νευροβιολογικής έρευνας σε ομάδες ζευγαριών, αντλώντας στοιχεία από τη δουλειά θεραπευτών ζευγαριών που έχουν εφαρμόσει τα ευρήματα της νευροβιολογίας στο θεραπευτικό τους έργο. Το προτεινόμενο μοντέλο ομαδικής θεραπείας ζευγαριών περιλαμβάνει ένα στάδιο ψυχοεκπαίδευσης για το πώς λειτουργεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος, την οποία χρησιμοποιεί στην προσπάθεια διαχείρισης των προκλήσεων που παρουσιάζει στη σχέση του ζεύγους ο «ερπετοειδής εγκέφαλος» (reptilianbrain), και ακολουθεί ένα στάδιο οκτώ συνεδριών.
Στο έκτο κεφάλαιο, « ** Ομαδική Αισθησιο-Κινητική Ψυχοθεραπεία με παιδιά και εφήβους» ** _, _ οι Bonnie Mark-Goldstein και Pat Ogden προσφέρουν μία επισκόπηση της εφαρμογής των αρχών της Διαπροσωπικής Νευροβιολογίας στην αισθησιοκινητική θεραπεία με παιδιά. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στο πώς η ικανότητα «holding» των συντονιστών καλλιεργεί την αίσθηση ασφάλειας που χρειάζονται τα παιδιά για να μπορέσουν να αλλάξουν.
Ο Mitchel Adler, στο έβδομο κεφάλαιο με τίτλο _« Πείνα και λαχτάρα»: Ένα αναπτυξιακό μοντέλο ρύθμισης και διερεύνησης των πυρηνικών αναγκών στις σχέσεις» _ , παρουσιάζει το δικό του ομαδικό μοντέλο. Ο Adler εστιάζει στη ρυθμιστική λειτουργία της ομάδας, όσον αφορά στη διαχείριση ζητημάτων που άπτονται της βαθιάς επιθυμίας μας για σύνδεση, που εδράζει στη μεταιχμιακή περιοχή του εγκεφάλου.
Συγκεκριμένα, παρουσιάζει ένα μοντέλο οκτώ σταδίων, που έχει επεξεργαστεί για τη διαχείριση των σχεσιακών ζητημάτων που ανακύπτουν στην ομαδική ψυχοθεραπεία, στη βάση της Διαπροσωπικής Νευροβιολογίας και σε σχέση με τη ρυθμιστική λειτουργία του συντονιστή και της ίδιας της ομάδας.
Στο όγδοο κεφάλαιο, « ** Ομαδική Ψυχοθεραπεία και ζευγάρι: Συζυγική ανισορροπία και νευροψυχοφυσιολογική δυσλειτουργία» ** , οι Gloria Batkin Κahn και Darryl Feldman παρουσιάζουν το δικό τους μοντέλο εργασίας με ζευγάρια, αντλώντας στοιχεία από τη νευροβιολογία της θεωρίας της προσκόλλησης.
Το βιβλίο αυτό ολοκληρώνεται με το ένατο και τελευταίο κεφάλαιο, με τίτλο « ** Ομαδική ψυχοθεραπευτική εκπαίδευση επαγγελματιών στο άδηλο» ** , το οποίο κινείται πέρα από τα όρια της ομαδικής θεραπείας, καθώς αναφέρεται σε μία ομάδα βιωματικής μάθησης, όπου η Bonnie Badenoch εφαρμόζει σε ένα εκπαιδευτικό πλαίσιο τη γνώση της για την ομαδική διεργασία και τη Διαπροσωπική Νευροβιολογία. Η έμφαση, εδώ, αφορά στη διερεύνηση του τρόπου που ο συντονιστής διαμορφώνει την ομάδα, και η ομάδα διαμορφώνει τον συντονιστή.
Η κοινή συνισταμένη όλων των κεφαλαίων θα μπορούσε να συνοψιστεί ως εξής: Πώς, οργανικά συστήματα, στη μεταξύ τους σχέση και συνεργία, αποτυπώνονται σε σχεσιακά συστήματα. Η συγκέντρωση των κεφαλαίων, που αφορούν σε διαφορετικούς τύπους ψυχοθεραπευτικών ομαδικών εφαρμογών, δεν περιορίζεται μόνο στην παράθεση της δουλειάς τους ως αποτέλεσμα της συνάντησης Νευροβιολογίας και Ομαδικής Ψυχοθεραπείας. Αποτελεί, περισσότερο, όπως διαφαίνεται και από τις μεταξύ των συγγραφέων επιστημονικές συνεργασίες, μια προσπάθεια να υπηρετηθεί ένας πιο φιλόδοξος στόχος: Η θεμελίωση μιας ευρύτερης θεωρίας που θα μπορούσε να διευρύνει τη θέαση προς ολόκληρο το πεδίο του «βιοψυχοκοινωνικού», που αποτελεί πυρήνα της ανθρώπινης ύπαρξης.
Προκύπτει, έτσι, μια συναρπαστική αφήγηση της εφαρμογής των αρχών που πηγάζουν από τη διεπιστημονική οπτική της Διαπροσωπικής Νευροβιολογίας, στη μελέτη του τριγώνου Νους-Εγκέφαλος-Σχετίζεσθαι.
Οι συγγραφείς μάς «οδηγούν», με σαφήνεια και «απλοϊκότητα», στην κλινική πράξη της ομαδικής ψυχοθεραπείας, όπως ο καθένας τους την εκπροσωπεί, έχοντας ενσωματώσει σε αυτήν ερευνητικά δεδομένα της Διαπροσωπικής Νευροβιολογίας.
Η προσέγγιση αυτή οδηγεί, ουσιαστικά, σε ένα νέο επιστημονικό υπόδειγμα, με συνέπειες τόσο στη θεωρία και την τεχνική των ομαδικών ψυχοθεραπειών όσο και στην «ανάγνωση» της ανθρώπινης κατάστασης, εν γένει. Για παράδειγμα, τίθεται υπό συζήτηση η πάγια ψυχοδυναμική θέση για την αποστασιοποίηση του θεραπευτή, συζήτηση υποστηριζόμενη, πλέον, και από νευροβιολογικά δεδομένα, όπως, αντιστοίχως, επερωτάται και ο καρτεσιανός δυϊσμός, που υπονοεί τον διαχωρισμό του νου από τον εγκέφαλο.
Τα δεδομένα της Διαπροσωπικής Νευροβιολογίας, ιδιαιτέρως τα σχετικά με τους κατοπτρικούς νευρώνες, υποστηρίζουν την προσέγγιση κατά την οποίαν ο εαυτός, ο κόσμος και η ομάδα αποτελούν μία ενότητα, ήδη από τη στιγμή της γέννησης. Η οπτική αυτή παραπέμπει στο έργο του S. H. Foulkes και τη θέση του ότι δεν νοείται άτομο χωρίς ομάδα αναφοράς, ενώ η ομάδα είναι πάντοτε μια ομάδα ατόμων. Παραπέμπει, επίσης, στη θεωρητική σκέψη του N. Elias, σύμφωνα με τον οποίο το άτομο είναι επίπεδο της ομάδας και η ομάδα –και επομένως και η κοινωνία– είναι επίπεδο της φύσης.
Οι συγγραφείς τονίζουν, βεβαίως, ότι κατά βάσιν είμαστε ακόμα απλώς στην περιοχή της δημιουργικής κατανόησης της ομαδικής διαδικασίας και της ομαδικής ψυχοθεραπείας, μια δημιουργική κατανόηση εμπλουτισμένη από τα συχνά εντυπωσιακά ευρήματα των Νευροεπιστημών. Απέχουμε, ωστόσο, ακόμα πολύ, όπως επισημαίνουν, από την περιοχή των «σκληρών» δεδομένων.
Συνολικά, όμως, θα μπορούσα να πω ότι πρόκειται για ένα πολύ ενδιαφέρον ανάγνωσμα συναρπαστικής σύνθεσης της Ομαδικής Ψυχοθεραπείας με τις Νευροεπιστήμες!
4 Σεπτεμβρίου 2021
Δώρα Σκαλή