_ (Πίνακας του Κυριάκου Κατζουράκη)_
Ένα βιβλίο που άργησε, θα έλεγα, να έρθει με μια διάθεση δημιουργικής κριτικής.
Στην τελευταία έκθεση βιβλίου στην Αθήνα έμαθα ότι μόνο 8.000 τίτλοι βιβλίων πουλήθηκαν πέρυσι, κατατάσσοντας τους Έλληνες στις τελευταίες βαθμίδες αναγνωστών της Ε.Ε. Δείγμα, ίσως, μιας μετάβασης από την ουσία της ανάγνωσης και της κριτικής σκέψης στην φαστ-τρακ μοναχική χειραγώγηση των πολλών από έναν νέο καπιταλισμό της εποχής μας, που μαζικοποιείται στην αμάθεια, την αποξήρανση των κοινωνικών σχέσεων, στην αντίληψη ότι η αλληλεγγύη αντικαθίσταται από τη φιλανθρωπία.
Ένας καπιταλισμός ιδιαίτερα διακριτικός στην εμβάθυνση της εξουσίας του και της δημοκρατικόφανειας που εκπέμπει, αλλά φονικός, αφού στοχεύει στην τελμάτωση της κοινωνικής αφύπνισης, στην παγκοσμιοποιημένη, ελεγχόμενη από τους λίγους σκέψη, στην καθημερινή σχεδιασμένη ζωή των ατόμων ως προϊόντων και όχι ως πρωταγωνιστών στην ανθρώπινη εξέλιξη.
Αυτή είναι η μετάβαση από την επιστήμη της ψυχοθεραπείας στην κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα της χώρας μας, όπου η μετάβαση από το «χθες» στο «σήμερα» έγινε με ταχύτατους ρυθμούς, σε ό,τι αφορά την κοινωνική εξαθλίωση, τόσο υλική όσο και πνευματική, που βρίσκεται σήμερα στο ναδίρ. Η επιστήμη στον τομέα της ψυχιατρικής θεραπείας βγαίνει από ένα καβούκι όπου το κράτος και τα οικονομικά συμφέροντα τη θέλουν έξω από τις κοινωνικές διεργασίες. Τη θέλουν γωνιασμένη σε εξατομικευμένες λύσεις και αναλύσεις. Τα κοινωνικά, ιστορικά, πολιτισμικά αιτία του άγριου νεοφιλελευθερισμού της εποχής μας τη θέλουν να λειτουργεί σε συνθήκες κλειστών εργαστηρίων και λίγων μοναχικών επιτυχιών και πολλών μαζικών, θα έλεγα, αποτυχιών. Άρα, η πολιτική, με την έννοια της «πολιτικής», «επιστημονικής» «βεντάλιας», σήμερα εμπλουτίζεται με την ψυχιατρική επιστήμη που βγαίνει επί τέλους στο προσκήνιο, ή τουλάχιστον, προσπαθεί.
Η εναρμόνιση με τις αναλύσεις της ιστορίας, του ναζισμού και του φασισμού, του πολιτισμού, των εργασιακών σχέσεων, της οικογενειακής δομής και των προβλημάτων της στην εποχή μας, ...αποτελούν ένα δοκίμιο ιδιαίτερα σημαντικό για την ολοκληρωμένη ανάγνωση της πολιτικής μας πραγματικότητας, ώστε να είμαστε σε θέση, πέραν της πολιτικής διάγνωσης, να προχωρήσουμε στη συλλογική προσπάθεια ανατροπής μιας θλιβερής κατάστασης, που μπορεί να αλλάξει μόνο υπό την προϋπόθεση της ανάλυσης του ατόμου μέσα στο σύνολο και του ίδιου του συνόλου, μέσα στο οποίο η εξατομίκευση των πάντων κυριαρχεί ως καρκίνωμα στην εποχή μας. Στα μέσα μεταφοράς οι άνθρωποι δε μιλούν μεταξύ τους. Δε διαβάζουν βιβλία. Με ένα κινητό, οι περισσότεροι, με μηχανικές κινήσεις, επιβραβεύουν τη μοναξιά τους με «like», αναζητώντας «followers» στο «instagram», ιδιαίτερα στις νεότερες ηλικίες. Τώρα, η εποχή της υπερκατανάλωσης αντικαθίσταται από τη μοναχική αναζήτηση, μέσω των νέων τεχνολογιών, γίνεται εμμονή και εθισμός. Από την ακραία εκδοχή του ατομικισμού, στην αποθέωση του ναρκισσισμού. Εδώ χωρούν, διαταξικά, αρκετές περιπτώσεις ατόμων που θέτουν τις βάσεις να γίνουν ο κανόνας της κοινωνίας. Σε συνθήκες ακραίας κρίσης δεν υποχωρεί μόνο το συλλογικό, ως αξία, αλλά το αντικαθιστά ένα νέο κοινωνικό δεδομένο, που τείνει να εκσυγχρονίσει την ακροδεξιά ως κάτι πολύ φυσιολογικό στην εποχή μας .
_ Ενίοτε, για μια στιγμή, η ιστορία θα έπρεπε να νιώθει συμπόνια και να μας θέτει σε επαγρύπνηση_
«Σάντρα Κορνέχο».
Στη δική σας περίπτωση, η βαθύτερη ανάγνωση και πρακτική στην ψυχοθεραπεία υποβοηθά τον στόχο αυτόν, με τολμηρό τρόπο και μια διεισδυτικότητα μπαίνει σε χαρτογραφημένα νερά που ομολογουμένως πρέπει να μας οδηγήσουν σε ανοιχτές θάλασσες. Αχαρτογράφητα είναι τα νερά για εκείνους που η ρουτίνα της ανάγνωσης της σημερινής νεο-καπιταλιστικής αγριότητας εναρμονίζεται με ξόρκια και ύψιστες καταγγελίες, που είναι συνήθως άσφαιρες, αλλά και αναγκαίες για μια επιδερμική, ανούσια δημοκρατία, που παραδίδεται σε νεο-φασίζουσες πρακτικές.
Μακριά από το τέλμα και την άπνοια βαλτομένων ιδεών και βαριεστημένων λιμανιών. Το απαγγείλουν, ίσως να είναι μια νέα Αργοναυτική Εκστρατεία, όχι στο άγνωστο αλλά στην αναγκαία λύτρωση από τα δεσμά της σημερινής κοινωνικο-οικονομικής και πολιτικής παρακμής.
Εδώ, η ψυχιατρική θεραπεία όχι μόνο μπορεί να γίνει καινοτόμα αλλά και σωτήρια, εάν συμπεριληφθεί στο εγχειρίδιο της πολιτικής ανάλυσης που σήμερα εκφράζεται. Επομένως, και στην αγωνιστική, συλλογική συνείδηση που αναζητά απαντήσεις, όχι μόνο στο θεωρητικό πεδίο αλλά και στην πρακτική εφαρμογή μια δημοκρατικής αντίληψης.
Έχουμε εδώ, στην αποτύπωση του βιβλίου, παλιές αντιθέσεις που επανέρχονται με πιο σκληρές και πιο μαζικές εκφάνσεις στην κοινωνία μας. Η διατύπωση που εγώ εισπράττω ως ένα βασικό συμπέρασμα, είναι η θεοποίηση του ατομικισμού μέσα από έναν δρόμο στρωμένο με εμμονικές εκφάνσεις και εθισμό μιας αντίληψης του ναρκισσισμού και της «αναγνώρισης» του ατόμου που παραιτείται από τη διεκδίκηση και την πρόκληση και ανακουφίζεται με το έτοιμο, το φαντασιακό, το στιγμιαίο. Η αποθέωση του εγωισμού, ως εργαλείου κοινωνικής ανέλιξης σε μια κοινωνία γεμάτη αυταπάτες και ψευδαισθήσεις. Υπάρχουν νησίδες; Ναι, αλλά όσο ο άρτι Όθων, ωδίνες και κλειστές στον εαυτό τους θα είναι αναγκαίες, μιας και αυτές θα είναι συστημικές, άρα ακίνδυνες. Το άλμα της πολιτικής επιστήμης στην εποχή μας όχι μόνο πρέπει να έχει στο dna της τη μαρξιστική φιλοσοφική προσέγγιση, αλλά να τολμά να ενσωματώνει την ψυχιατρική θεραπεία ως ένα μέρος της συνολικότερης ανάλυσης που θα την κάνει ακόμα πιο προσιτή στις μάζες.
Ισότητα έναντι ανισότητας, απελευθέρωση έναντι καταπίεσης και δικαιώματα έναντι υποχρεώσεων. Πολιτισμός, κουλτούρα, εναντίων της φαστ-φουντ λογικής των νεοφιλελεύθερων εργασιακών σχέσεων, ψυχαγωγία που ενσαρκώνει το άγριο καπιταλιστικό μοντέλο της εποχή μας. Πρόκειται για αντιθέσεις που, ιδιαίτερα στα κεφαλαία του βιβλίου, όπου τα παιδιά των μεταναστών εξιστορούν «τη μη ενσωμάτωσή τους και τη νοσταλγία τους για το χθες» ή την αναζήτηση μιας επιστημονικής κουλτούρας που λείπει από την εκπαίδευση της σχολικής πραγματικότητας. Η παράγραφος της Ιωάννας με συγκλόνισε, γιατί μου θύμισε την παιδική μου ηλικία στην Αργεντινή, η γλώσσα δεν ήταν οι εθνικές γιορτές μόνο, αλλά οι ιστορίες των παππούδων και γιαγιάδων. Διάταγμα χούντας, Ουγκάντα, μουσουλμάνοι, Έλληνες, Εβραίοι στο θρήσκευμα, έξω από την καθημερινή πρωινή προσευχή και την ύψωση της σημαίας. Θεσμική γκετοποίηση που έφερε απίστευτη αλληλεγγύη ανάμεσα στα παιδιά. Η κοινή μας γλώσσα ήταν η αλληλεγγύη ανάμεσά μας.
Από τον κατακερματισμό στο κτίσιμο της συλλογικής μνήμης.
Η πρόκληση είναι εξαιρετικά σύνθετη, περίπλοκη, ίσως ακατόρθωτη, αλλά σε αυτό το ταξίδι χρειαζόμαστε όλοι.
Το βιβλίο αυτό ανοίγει, ή μάλλον συνεχίζει να ανοίγει, νέους δρόμους.
*Το κείμενο είναι από ομιλία στην παρουσίαση του βιβλίου «Ανάλεκτα Ψυχοθεραπείας και Πολιτικής», της Ελληνικής Εταιρίας Συστημικής Σκέψης και Ψυχοθεραπείας Οικογένειας,. Eπιμέλεια Κάτια Χαραλαμπάκη, εκδόσεις ΚΟΡΟΝΤΖΗ 2019, στο Πόλις ArtCafe,την 29η Σεπτέμβρη 2019.