Σε καταστάσεις της ύπαρξης όταν τα άτομα ή οι ομάδες αισθάνονται απειλούμενα, ευάλωτα, εύθραυστα, το υψηλό άγχος που προκαλείται έχει ως αποτέλεσμα ένα αίσθημα αποξένωσης. Η ικανότητα νοηματοδότησης και στοχασμού εξασθενεί. Τα άτομα και οι ομάδες καταφεύγουν σε ενστικτώδεις αντιδράσεις. Το παρόν τεύχος στρέφει το φώς στην κατανόηση των φαινομένων και κρίσεων που βιώνουμε σήμερα στο κοινωνικό, οικογενειακό και ατομικό πεδίο. Μια κρίση μπορεί να ανοίξει την πύλη προς τη συλλογική σοφία και να επιτρέψει την πρόσβαση σε μια βαθιά αλήθεια, η οποία θα μας γλυτώσει από την ψυχική αδράνεια. Αλλά και μήπως η συνάντηση με το ξένο ξεκινάει εν μέρει από τη συνάντηση με το απαρνημένο οικείο;
Το πρώτο άρθρο «Η Αυτοκτονία στην Ελλάδα της Κρίσης: Μια Θεωρητική Συζήτηση» του Κωνσταντίνου Δημούλη και της Παρασκευής Μπασιώτη , προσεγγίζει το πρόβλημα της αυτοχειρίας από κοινωνιολογική, ανθρωπολογική και υπαρξιακή σκοπιά. Επιχειρεί μια εις βάθος κατανόηση μέσα από τον φακό των εντονότατων κοινωνικών φαινομένων που παρατηρούνται στον ελλαδικό χώρο . Κάνει μια ενδιαφέρουσα συσχέτιση της κρίσης ανθεκτικότητας (resiliency) με την αυτοκτονία. Κατηγοριοποιεί τις αυτοκτονίες α) ως διαμαρτυρία β) ως ντροπή και γ) ως αποτέλεσμα κοινωνικής οδύνης, αβεβαιότητας, υπαρξιακού φόβου και ανασφάλειας: Άνθρωποι που δυσκολεύονται σιωπηλά γιατί πλέον δεν μπορούν να επιβιώσουν, να ενσωματωθούν σε μια κοινωνία ξένη, πια προς αυτούς, που τους απορρίπτει, τους περιθωριοποιεί και τους στερεί τα μέσα να επιβιώσουν αξιοπρεπώς. Τέλος, συζητιούνται τρόποι πρόληψής της σε κοινωνικό επίπεδο.
Το άρθρο «Μέσα σε έναν «ανεμοστρόβιλο»: Μια Ερμηνευτική Φαινομενολογική Ανάλυση των εμπειριών μιας θεραπευόμενης με κρίσεις πανικού» των Μαρίας Βίου και Χριστίνας Μοσχάκη , μιλά για την κατανόηση της εμπειρίας μιας θεραπευόμενης και παραθέτει ένα ενδιαφέρον εργαλείο ποιοτικής έρευνας: τη μέθοδο ερμηνευτικής φαινομενολογικής ανάλυσης. Η συναισθηματική ασφάλεια ή ανασφάλεια μπορεί να εντοπιστεί στις οικογενειακές αφηγήσεις και στα επίπεδα συνοχής που παρουσιάζουν… Στη θεραπευτική διαδικασία με την ερώτηση του θεραπευτή «εσύ που είσαι;» αναδεικνύει το πρόσωπο μέσα από το βίωμα.
Το άρθρο «Από τα ζευγάρια στην οικογένεια καταγωγής: το Κινητό Γενεόγραμμα για Ζευγάρια. Μια διερευνητική και θεραπευτική μέθοδος» των M. Coletti, A. Viscosi, παρουσιάζει ένα παραστατικό και ευέλικτο εργαλείο για τη διερεύνηση του γενεογράμματος και την αφήγηση των σχέσεων στην οικογένεια, τονίζοντας παράλληλα την αξία του γενεογράμματος στη θεραπεία ζεύγους. Χαρακτηριστικό στοιχείο του εργαλείου είναι η δυνατότητα που δίνεται στον αφηγητή να παρεμβαίνει, κατά τη διάρκεια της αφήγησης, αλλάζοντας τη θέση των χαρακτήρων σε ένα ξύλινο ταμπλό, σύμφωνα με την εξέλιξη της αφηγούμενης οικογενειακής ιστορίας. Αυτές οι μετακινήσεις χρησιμεύουν στο να υποδείξουν τυχόν αλλαγές στο εσωτερικό της δυναμικής των σχέσεων που υπάρχουν μέσα στην οικογένεια. Η εμπειρία από την χρήση του κινητού γενεογράμματος δείχνει ότι συναισθηματική συμμετοχή των θεραπευομένων είναι έντονη και οι κατευθύνσεις που υποδεικνύονται από το γενεόγραμμα αξιοποιούνται στην συνέχεια της θεραπείας.
Αν το άρθρο για τις κρίσεις πανικού μιλά για τα προβλήματα που ανέκυψαν στην αρχική εξερεύνηση του περιβάλλοντος, το άρθρο «Μια υποδοχή του μικρού παιδιού στον κοινωνικό χώρο «το Μεγάλο μας Σπίτι» των Έφη Κονίδα, Σύλβια Κωνσταντινίδου και Christine Maerkl , δίνει μια απάντηση για το πώς θα γίνει ασφαλέστερη αυτή η αρχική εξερεύνηση του περιβάλλοντος. Το «Μεγάλο μας Σπίτι» είναι ένας χώρος υποδοχής παιδιών 0-4 ετών, μαζί με κάποιον ενήλικα συνοδό, εμπνευσμένο από τις ιδέες της Φρανσουάζ Ντολτό. Λειτουργεί στην Αθήνα από το 2013. Ο σκοπός είναι να προετοιμάσει το παιδί και τον γονιό για τους αποχωρισμούς, αποτελώντας μια ασφαλή αρχή για την εξερεύνηση του περιβάλλοντος. Το άρθρο κάνει ιδιαίτερη αναφορά στο όνομα του παιδιού. Είναι πολύ σημαντικό να ακούει ένα παιδί το όνομά του. Είναι σημαντικό επίσης να ακούσει κανείς τις συνειδητές και ασυνείδητες διαδρομές που καθόρισαν την επιλογή του ονόματος. Κάθε όνομα εμπεριέχει λίγο πολύ μια αξία που «κάνει μια πρόβλεψη» για το παιδί. Όταν οι γονείς μπορούν να μιλήσουν για τις προσδοκίες και τους φόβους τους τότε μπορεί να ελαφρύνει το βάρος της γενεαλογικής συνέχειας.
Αν το άρθρο για «το Μεγάλο μας Σπίτι» μιλά για έναν αποχωρισμό με τις καλύτερες προϋποθέσεις, το βιβλίο του Σωτήρη Μανωλόπουλου «Τα πρόσωπα του ξένου», στη βιβλιοπαρουσίαση που ακολουθεί, από την Κατερίνα Δασκαλάκη , μιλά για ξεριζωμό. Οι σκέψεις που διατυπώνονται, τα ερωτήματα που τίθενται οδηγούν σε άλλα ανοίγματα που εκτείνονται σε πολλά πεδία, όπως συμβαίνει πάντα με τα κείμενα του Σωτήρη Μανωλόπουλου. Ο συγγραφέας λέει: «Κινούμαστε ανάμεσα στην ατομικότητα και το σύνολο, ανάμεσα στο “είμαι το παν” και στο “έχω κάτι”. Ο “ξένος” μέσα μας, κι ο “ξένος” απέναντι και γύρω μας είναι το μόνιμο συναπάντημά μας». Στην αναζήτηση απαντήσεων ο συγγραφέας οδηγεί τον αναγνώστη στην προβληματική του νοήματος.
Στην παρουσίαση του βιβλίου «Η Επιστροφή του Άντρα» της Ελισάβετ Μπαρμπαλιού, που κάνει ο Διονύσης Σακκάς, αναδεικνύεται η σημασία της ουσιαστικής παρουσίας του άνδρα-συζύγου-πατέρα δίπλα στη γυναίκα-σύζυγο-μητέρα, που καταφέρνει να διευκολύνει την ανάπτυξη σχέσεων πατέρα-παιδιών, ως ο σημαντικότερος παράγοντας για την άνδρωση των αγοριών αλλά και συνολικά την ωρίμανση των παιδιών. Ο πατέρας έχει το δύσκολο έργο να ανακαλύψει αρχετυπικές, πανάρχαιες αλήθειες μέσα του και να επινοήσει νέους τρόπους προσέγγισης των σχέσεών του με τα παιδιά του, τη μάνα και τα δίκτυα σχέσεων γύρω του. Κεντρικό θέμα του βιβλίου είναι το πώς η ιστορική απουσία του άνδρα γίνεται παρουσία και πώς η άφιξη-παρουσία δεν γίνεται συναισθηματική απουσία. Οι ιστορικές αναδρομές αποδεικνύονται πολλαπλά χρήσιμες στην κατανόηση του παρόντος.
Τέλος, ευχαριστούμε τον εκδοτικό οίκο Faber & Faber Leipzig, για την ευγενή παραχώρηση της άδειας να χρησιμοποιήσουμε σχέδια του Claus Waschk από το βιβλίο Das Capital για την εικονογράφηση του τεύχους.
Καλή ανάγνωση,
ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
Νίκος Μαρκέτος