Η Ελισάβετ Μπαρμπαλιού καταθέτει την εμπειρία της από τις συναντήσεις στο γραφείο της με 300 άνδρες. Μέσα και από τα προσωπικά της βιώματα τα οποία μας αποκαλύπτει και τους διαλόγους που κάνει μαζί τους, πρόσωπο με πρόσωπο, με νέες αφηγήσεις, συνδεόμενες με την ανάπτυξη της γλώσσας των συναισθημάτων, αναδύονται και συγκατασκευάζονται νέες ιδιότητες και νοήματα.
Οι αγώνες και ο πόνος μεγαλώματος στην πορεία ωρίμανσης παιδιών, νέων και μεγαλύτερων ανδρών, παρουσιάζεται γλαφυρά από την συγγραφέα μέσα και από τις αφηγήσεις των ιδίων. Η εστίαση στις σχέσεις τους, εντός του οικογενειακού και ευρύτερου κοινωνικού πλαισίου και στη μεταξύ τους αλληλεπίδραση, είναι αξιοθαύμαστα αποκαλυπτική.
Συνήθως τα βιβλία που αναφέρονται στον άνδρα έχουν αναγνώστες, που στη μεγάλη αν όχι συντριπτική πλειοψηφία τους, είναι γυναίκες. Συνηθέστερα οι συγγραφείς τους φροντίζουν να ικανοποιήσουν τις αναγνώστριες τους.
Η συγγραφέας καλεί σε διάλογο όχι μόνο τους άνδρες αλλά και τις γυναίκες για να δουν τις «αθέατες και πολλές φορές παρεξηγημένες πλευρές του άνδρα, γιου, συζύγου, πατέρα οι οποίες τον καταδικάζουν σε συναισθηματική απομόνωση και απέραντη μοναξιά». Και, φυσικά, ισχύει σε μεγάλο βαθμό το ότι βλέπεις αυτό που σου δείχνει ο άλλος, αλλά και το αντίστροφο, όπως τον βλέπεις τον άλλο έτσι τον κάνεις.
Το βιβλίο αυτό της Ελισάβετ Μπαρμπαλιού έχω την εντύπωση ότι ξεχωρίζει διότι προσφέρει τη δυνατότητα ενός καταλυτικού πολυφωνικού διαλόγου, όχι μόνο διαφυλετικού αλλά και διαγενεακού, που μπορεί να άρει άγνοια, αμοιβαία δυσπιστία και προκαταλήψεις, οδηγώντας σε αμοιβαία αλληλοκατανόηση, σε δρόμους αρμονικής συμβίωσης.
Η έμφαση στη σχέση πατέρα-γιου, μέσα από τα μάτια αλλά και την καταλυτική παρουσία μιας γυναίκας θεραπεύτριας, αναδεικνύει τη σημασία της ουσιαστικής παρουσίας του άνδρα-συζύγου-πατέρα δίπλα στη γυναίκα-σύζυγο-μητέρα, ως τον σημαντικότερο παράγοντα για την άνδρωση των αγοριών αλλά και συνολικά την ωρίμανση των παιδιών. Επίσης, την αξία της παρουσίας μιας μητέρας που καταφέρνει να διευκολύνει την ανάπτυξη σχέσεων πατέρα-παιδιών σ’ αυτή την πρωτόγνωρη για όλους πρόκληση. Ο πατέρας έχει τώρα το δύσκολο έργο, δυστυχώς χωρίς την βοήθεια της καταρρέουσας κοινότητας, να ανακαλύψει αρχετυπικές, πανάρχαιες αλήθειες μέσα του και να επινοήσει νέους τρόπους προσέγγισης των σχέσεών του με τα παιδιά του, τη μάνα και τα δίκτυα σχέσεων γύρω του. Ο ρόλος που θα έχουν οι πρόγονοι, οι μέντορες, οι παιδαγωγοί και εκπαιδευτές, οι θεραπευτές και γενικά οι νέες κοινότητες και τα νέα συλλογικά οράματα, είναι εν τω γίγνεσθαι και χρειαζόμαστε, ίσως, νέου τύπου ερωτήσεις μιας και μας περίσσεψαν οι απαντήσεις. Εν τω μεταξύ ο σύγχρονος Τηλέμαχος δεν περιμένει πια την επιστροφή του απόντα πολεμιστή, ναυτικού, μετανάστη, διπλά εργαζόμενου πατέρα κ.λπ., αλλά να δυναμώσει συγκρουόμενος και να σχετισθεί οικειότερα με έναν πατέρα νόμο-λόγο, που διώχνει τους μνηστήρες και προχωρά με την Πηνελόπη του, αν τον περιμένει, εκεί που οι ποιητές της Οδύσσειας έχαναν την έμπνευσή τους και το ενδιαφέρον τους αλλά που σήμερα συνιστά τη μέγιστη περιπέτεια.
Με τη γυναίκα να εξέρχεται όλο και πιο πολύ και τον άνδρα να επιστρέφει και ίσως να εισέρχεται στον χώρο του σπιτιού και της οικογένειας, όλο και πιο δυναμικά, με τις έξεις του παρελθόντος, με τις επινοήσεις του παρόντος και την ασάφεια ατομικών και συλλογικών οραμάτων του μέλλοντος, οδηγούμαστε στην ανάδυση νέων ιδιοτήτων, σχέσεων και νοημάτων.
Εκεί που ο Όμηρος, και μετά την άφιξη του Οδυσσέα στην Ιθάκη, έχανε την έμπνευση του, μιας και όλα ήταν σαφώς ρυθμισμένα και οριοθετημένα, εκεί αρχίζει μία νέα αχαρτογράφητη διαδρομή για όσους έλκονται και αντέχουν τη μεγάλη περιπέτεια της συντροφικής συνεργατικής πορείας. Για την άνδρωση του Τηλέμαχου δεν υπάρχει πια ο Μέντης ή ο Μέντορας ούτε η κοινότητα των ανδρών κι’ έτσι η παρουσία του πατέρα είναι περισσότερο απαραίτητη από ποτέ.
Κεντρικό θέμα του βιβλίου είναι το πώς η ιστορική απουσία του άνδρα γίνεται παρουσία και πώς η άφιξη-παρουσία δεν γίνεται συναισθηματική απουσία. Οι ιστορικές αναδρομές αποδεικνύονται πολλαπλά χρήσιμες στην κατανόηση του παρόντος. Αν μπούμε σήμερα στη θέση των παιδιών που έφθασαν προσφυγόπουλα μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, ένα εκατομμύριο διακόσιες χιλιάδες άνθρωποι σε αναλογία 1:2 άρρενες προς θήλεις, τί θα λέγαμε; Τί θα έλεγαν οι κοπέλες που μεταξύ τους και στο γραφείο του ψυχοθεραπευτή διερωτώνται πού είναι οι άνδρες; Πόσο το χθες της απουσίας του πατέρα, στο οποίο προστίθεται η σύγχρονη απουσία μητέρας, η παρουσία άνεργου πατέρα σε ρόλο συχνά παραδοσιακής μητέρας και άλλες ασυνήθιστες καταστάσεις, δημιουργούν χαοτικές συνειδησιακές καταστάσεις κι έτσι καθίστανται αναγκαίες νέες συνθετικές διεργασίες.
Η μελέτη της πολιτισμικής κληρονομιάς και της επιρροής της στο σήμερα, αποτελεί βασική μέριμνα της συγγραφέως και αυτό την τοποθετεί θα έλεγα σε μια παραπλήσια ίσως πορεία με το δημοφιλές στην Ελλάδα ρεύμα που έχει δημιουργήσει ο Γιάλομ. Αυτό το κάνει μέσα από τον δικό της τρόπο που ενώ ακούγεται ελληνοκεντρικός, στην πραγματικότητα είναι εστιασμένος στην μελέτη της διαλεκτικής σχέσης οικειότητας και αυτονομίας στις σύγχρονες κοινωνίες, που είναι σε παρόμοια φάση ανάπτυξης με την Ελλάδα. Θα προσθέταμε επίσης ότι υπονοούνται ως υποκείμενα κοινά παναθρώπινα χαρακτηριστικά και ιδιότητες.
Η επιστημολογική προσέγγιση της συγγραφέως θα λέγαμε ότι εντάσσεται στα πλαίσια μιας Διαλεκτικής Συστημικής Προσέγγισης, που έχει βρει γόνιμο έδαφος για να αναπτυχθεί στην Ελλάδα μετά τους πρώτους σπόρους που έσπειραν το ζεύγος Γιώργου και Βάσως Βασιλείου και καλλιεργούν, εμπλουτίζοντάς την, οι συνεχιστές αυτής της παράδοσης.
«Η προσέγγιση αυτή, όπως αναφέρει ο Γ. Α. Βασιλείου, βλέπει το Σύστημα Άνθρωπος (κάτι που καθιστά σύγχρονο τον Ηράκλειτο), να το συναπαρτίζουν διεργασίες που θα μπορούσαμε, σε μία γενικότερη περιγραφή, να τις ομαδοποιήσουμε σε βιολογικές, ψυχοκοινωνικές, κοινωνικοπολιτισμικές και οικονομικοκοινωνικές, σε αλληλεξάρτηση, αλληλοσυσχέτηση και συναλλαγή μεταξύ τους».
Η ιδιαιτερότητα αυτή της ελληνικής παράδοσης θέλει τους θεραπευτές να εκπαιδεύονται όχι μόνο στη δουλειά με τα άτομα αλλά και το ζευγάρι, την οικογένεια, την ομάδα και την κοινότητα, η εκπαίδευσή τους να γίνεται κυρίως με βιωματικό τρόπο με απαραίτητο στοιχείο της την προσωπική θεραπεία του θεραπευτή σε ομάδα και την αποφυγή ένταξης σε κλειστά θεωρητικά και ερμηνευτικά συστήματα.
Το όμορφο, στρωτό και κατανοητό γράψιμο ανθρώπου που έχει μάθει να ακούει τον πόνο και τις δυσκολίες στις σχέσεις των ανθρώπων, αλλά και να τους απευθύνεται με έναν τρόπο που να μπορεί να τους μιλήσει μέσα τους, συνιστά πολύτιμο χάρισμα της συγγραφέως και του βιβλίου. Αυτό το καθιστά ευανάγνωστο ακόμα και σε μη εξοικειωμένους με τη θεραπεία αναγνώστες, ενώ έχει να προσθέσει πολλά με την πολυεπίπεδη και πολυεστιακή συνθετική του προσέγγιση, όπως αξιοποιείται στη θεραπευτική διαδικασία και σε ειδικούς των κοινωνικών και ανθρωπιστικών σπουδών, σε στελέχη προαγωγής υγείας και πρόληψης και θεραπευτές ανεξάρτητα από την προσέγγιση που ακολουθούν και γενικά στο ευρύτερο κοινό.
Όταν υπογραμμίζεται ο ρόλος των μύθων, των παραμυθιών, των τραγουδιών και ποιημάτων, και γενικά της αναλογικής γλώσσας της μεταφοράς, που με την πολυσημία της και την ανοιχτότητα σε νέες ερμηνείες και αφηγήσεις αποφεύγεται η δημιουργία αντιστάσεων που δημιουργούνται συνήθως από την κατάχρηση συμβουλών, οδηγιών και μονοσήμαντων ερμηνειών. (Διονύσης Σακκάς)
Διαισθάνομαι ότι το βιβλίο αυτό θα ξυπνήσει προσωπικά βιώματα και θα διεγείρει έντονα τα βασικά συναισθήματα της έκπληξης, του φόβου, του θυμού, της λύπης, της ντροπής αλλά και στο τέλος, ελπίζω, της χαράς από τη διεύρυνση των οριζόντων των αναγνωστών στη θέαση του εαυτού, του άλλου και του «εμείς» εντός μας. Και όπως λέει και ο ποιητής: «πονάει η καρδιά όταν ψηλώνει», αυτό ισχύει όχι μόνο στις σχέσεις γονιών και παιδιών, ισχύει επίσης αμφοτεροπλεύρως και στις σχέσεις θεραπευτών και θεραπευόμενων, εκπαιδευτών και εκπαιδευόμενων αλλά και σε κάθε συνάντηση με διαφορετικά αντιληπτικά πλαίσια ακόμα και με τις καλύτερες προθέσεις.
Θα ήθελα επίσης να εκφράσω την παραδοχή μου στην Ελισάβετ για το ρίσκο που παίρνει να καταπιάνεται με θέματα που αφορούν στο υποκείμενο και που επιδέχονται πολλαπλές προσεγγίσεις και ερμηνείες, εν γνώση της ότι σ’ αυτά ο γραπτός αναλυτικός λόγος, που παρότι προτιμά τον αναλογικό της μεταφοράς, είναι αναγκαίος, δημιουργώντας ενίοτε την αίσθηση του ατελούς ή αντιφατικού, κάτι που δεν μπορούμε να αποφύγουμε, όπως θα μας έλεγε και ο ιδρυτής της φιλοσοφίας των μαθηματικών Gödel με το θεώρημα της μη πληρότητας.
Το ότι κατάφερε να πείσει κάποιον που είναι πιστός στη βιωματική εκπαίδευση και επικοινωνία να γίνεται παρών στο γράψιμο, είναι χαρακτηριστικό της επιτυχίας του δικού της τρόπου.
Να ευχηθώ να διαβασθεί και να λειτουργήσει αυτό το βιβλίο καταλυτικά στον εμπλουτισμό ενός πολυφωνικού διαλόγου που τόσο χρειαζόμαστε.
Αναφορές
«Ο Άνθρωπος ως Σύστημα»: Μία παρουσίαση για τον παιδοψυχίατρο, Γ. Α. Βασιλείου, από το βιβλίο «Σύγχρονα Θέματα Παιδοψυχιατρικής» Γ. Τσιάντης.
«Αξιοποιώντας Παραμύθια, Μύθους και Ιστορίες ως μεταφορά στα βιωματικά Εκπαιδευτικά Σεμινάρια για τη Σχολική Κοινότητα».